Os estigmas da nosa paixón

Exordio
Deixémonos de falar de corrupción, recortes, paro, crise. É certo que estes problemas nos afectan, quizais en maior medida que noutras partes, pero no noso país teñen raíces profundas. Hai moita competencia neste terreo. Todos prometen solucións, pero ningunha fórmula ofrecida se desvía das aceptadas polo sistema. Non é de extrañar, polo tanto, que o pobo, canso de tanta auga bendita que todos recollen na mesma fonte, decepcionado, que escoite aos novos profetas que van interpretar a mesma cantiga con distinta melodía. O nacionalismo non é só unha palabra. É un proxecto. Non ten nas ideoloxías próximas ou rivais modelos que imitar. Nin sequera naquelas que coma nós loitan polos mesmos obxectivos nacionais. Hai que penetrar na idiosincrasia do pobo e descubrir o virus que a infecta. Por este motivo inicio aquí a recollida dunhas cantas anécdotas ou escenas (escollede a palabra que máis vos goste) para que os que por vocación teñen a obriga de introducir na sociedade o ideario nacionalista recollan no seu cartafol, se o teñen a ben. Darán ou non resultados electorais. Do que estou seguro é que crearán conciencia e servirán para recuperar a propia estima.
Acto primeiro
Era alá polo ano 1954. Viaxaba eu no tren correo que desde Vigo se dirixía a Madrid. Ocupaba un vagón de terceira, o da xente proletaria, con asentos corridos de madeira. Cando a clase media deixou o transporte colectivo e optou polo Seiscentos cedeulle o seu departamento aos que aínda non poideran motorizarse. Aos que se dirixían á sega de Castela. Aos operarios que buscaban traballo nas obras de Bilbao, ás mulleres que ían servir a Madrid ou Barcelona. O vagón ía repleto. A carón de min sentábase unha señora. A súa idade non baixaría dos cincuenta. Non sei de onde viña nin a onde se dirixía. Falaba moito e gabábase de ser castelá de pura sangue, motivo de abondo para sentirse orgullosa, pois alí os que carecen de fidalguía alardean de cristiáns vellos. Enlazando con isto, nun momento da conversa dixo en castelán castizo unha frase que vou recoller en galego: “Na miña terra consideramos a todas as galegas unhas porcas”. Ninguén dixo pío. Non, non estábamos en Castela. Non, non eran helmánticos, sorianos ou abulenses os viaxeiros que ocupabamos os asentos de terceira. Renqueaba o tren polas ribeiras do Sil, e dispúñase a entrar en Monforte de Lemos, estación na que enlazaría co procedente da Coruña. Todos os viaxeiros –agás a procaz señora- eramos galegos. Repito, ninguén dixo pío.
Situemos a mesma escena perto de Tarrasa, Valdepeñas ou Tolosa. En calquera lugar das Landas francesas. ¿Canto tempo duraría a insolencia da muller que se meteu en casa allea para insultar ao propietario? Eu acababa de entrar na xuventude. O bico superior pedía xa un bigotiño que impuxese algo de autoridade nun rostro aínda de rapaz. No seminario do que acababa de saír non me adestraran para o combate senón para a humildade e tolerar as labazadas en ambas meixelas. Os outros ocupantes parecían rexos e varudos, coas mans encalecidas de tantas aixadas, fouces e martelos que manexaran. Había tamén algunha muller. ¿Qué faltaba entón para que aflorase a nosa rebeldía e saír en defensa da dignidade do noso pobo? O orgullo que atenaza o complexo de todos os colonizados, educados para a submisión, e que aceptan como desgraza o lugar da súa nacencia.
Acto segundo
Empecei coas porcas (con perdón), e vou seguir con elas. A miña amizade con Grandío, chairego nado perto de Abadín, iniciárase no cuartel de aviación de Getafe. Despois de licenciados, durou o pouco tempo que el permaneceu en Madrid como chofer dunha empresa construtora. Varios domingos saiamos xuntos, a ligar rapazas pola rúa, costume que estaba en voga por aquel entón. Amores de paso para entreter as tardes. Na Porta do Sol, dúas mociñas de ganchete dispúñanse a enfiar o paso pola rúa Carretas. Acercámonos e tratamos de entrarlles coas galanterías que outras veces tiñamos ensaiado con éxito. Delatounos o acento. Sen mirarnos a cara nin observar o noso físico, a que ía pola miña banda blasfemou en español:
- Non somos tan porcas como as galegas- cortounos en seco o diálogo que pretendiamos entablar con elas.
- Pero máis putas si- respondinlle eu, mentres recuabamos os dous xa que aqueles ligues resultaran goros.
Pregúntome eu, ¿qué terán os españois contra o porcino, se a miúdo dormen xuntos? ¿Por qué a súa xenofobia empeza coas mulleres? Un feito do que debe tirar algunha conclusión o feminismo galego. Tanto no noso país como nos outros nos que a humanidade se divide en sexos a sociedade patriarcal tivo aquí un impacto negativo. A que negalo. Pero non foi o varón quen meteu a muller galega no cubil dos cochos. Foron as súas conxéneres españolas as que a degradaron. Coido que este é motivo suficiente para vincular a liberación de sexo coa liberación nacional. Constitúe un erro, á miña maneira de ver, a integración do movemento galego nalgún lobby feminista español. Sería como deitar a galiña no leito no que dorme o raposo.
Acto terceiro
Volvamos ao tren. O seguinte caso non forma parte das miñas vivencias. Procede do anecdotario que circula entre a Galiza culta. Se nalgún pormenor me desvío, o miolo da cuestión aseguro que se mantén intacto. O doutor Baltar forma parte da nosa historia. Pola categoría científica no ramo da medicina, e tamén polo compromiso co país. Viaxaba a Madrid, e supoño que os seus haberes lle permitirían un asento de primeira clase. No mesmo apartamento había unha señora, toucada cun pano de seda amarelo, que polo que di a lenda debía ser bastante refinada. Como a viaxe era longa e demorada, tendo en conta que a locomotora movíase entón con vapor de auga, o tempo había que matalo de diferentes maneiras. Os de terceira clase petiscando bocadiños de chourizo ou de xamón. Os de primeira entretíñanse en conversas, preludio moitas veces de futuras amizades. Do que empezou sendo un parrafeo superfluo derivouse pronto nunha lección ex catedra do doutor Baltar, que asombrou aos acompañantes coa súa erudición e nivel científico.
Nada máis parar o tren na estación de Príncipe Pío, a dama do pano amarelo asomouse pola fiestra e berrou: “Un gallego, por favor”. Baltar acercouse cortesmente a ela e ofreceulle os seus servizos. As meixelas da señora, que antes facían parella coa cor do lenzo, enrubiaron nun santiamén e desfíxose en desculpas. O que ela quería era un maleteiro. Quedou desconcertada. A versión que a min me chegou non fala do motivo do rubor. Resulta doado interpretalo. Asombrouse de atoparse cun galego intelixente, ela, que por brotar de cepa madrileña considerábase raíña da península, xa que a xenofobia española non remata en Tui. Non sabemos se desde Portugal subiu para Galiza, ou beixou de Galiza a Portugal.
,
O seguinte episodio contoumo un avogado manchego, funcionario do Ministerio de Xustiza. Aconteceu no Puerta del Sol, tren que facía o percorrido entre Madrid e París. ¡Canto se aprende viaxando! En Venta de Baños subiron dúas mulleres e acomodáronse nos asentos que tiñan reservados. Unha delas, loira, era unha verdadeira beldade. Semellaba que a natureza fixera nela unha obra de artesanía. Era fermosa, tan fermosa, que as olladas –masculinas e femininas- pousaron no seu rostro. As primeiras quizais por lascivia, e as segundas por admiración. Cando a fermosa comezou a falar coa compañeira, de súpeto o seu encanto esnaquizouse. Falaba portugués. Un portugués nasalizado, que tiña a dozura dunha melodía. Era brasileira. Carioca do barrio de Botafogo.
Acto cuarto
Somos protagonistas de moitos chistes que non teñen outra graza que a cara ridícula que pon quen os conta. O noso xentilicio, utilizado de maneira despectiva, emprégase sempre como substituto do nome de pía. E que dicir do acento, o que Xan das Bolas levou ao cine. Remédase de forma burlesca por algún locutor cando na pantalla entra un galego ao que non se esperaba. Non vou estenderme nun tema que xa toquei nun traballo recollido no primeiro volume das miñas Obras escollidas. Falaba nel das acepcións pexorativas que recollía o dicionario da RAE, e suprimidas por iniciativa de Cela e Cabanillas. A continuación veu a reacción nacionalista, e o tema chegou incluso ao Congreso dos Deputados por iniciativa de Francisco Rodríguez. Foi entón cando entrou en escena Pérez-Reverte, cartaxinés non de Cartago senón de Cartagena. Escribiu un artigo no que lexitima a inclusión no dicionario de palabras que son utilizadas polo pobo, aínda que poidan resultar ofensivas para algún colectivo. Efectivamente, estou de acordo. Aténdonos a este criterio teremos que comprobar se a Academia introduciu no vocábulo polvo a acepción ao acto sexual, que tan profusamente se utiliza na linguaxe ibérica.
Igual que a fermosura da brasileira a traizoou a fala, a erudición do académico cartaxinés valeunos para pór en evidencia a xenofobia española. Aplícanselle ao galego calificativos ofensivos, non por estar no libro senón por seren usuais na sociedade. No primeiro caso pouco habería que obxectar, tendo en conta o escaso hábito que pola lectura ten o vulgo. Similares insultos nos adicou Góngora, o poeta extravagante e narigudo, e outras prestixiosas plumas da literatura do século de ouro, sen que a plebe as incorporase ao seu vocabulario. En certo sentido é unha sorte para nós a escasa vocación polos libros que ten o español, pois doutro xeito incrementaría o número de aldraxes para ofendernos. O desleixo pola lectura podémolo comprobar en moitos programas televisivos, que poñen a proba os coñecementos do concursante. A maioría escorrega en canto lle fan preguntas ás que non dan resposta os diarios deportivos ou as revistas do corazón. Desgrazadamente, ignorancia que se dá tamén nalgúns casos en aspirantes que pasaron polas aulas universitarias. ¡Que máis dá! A falta de cultura popular estase compensando coa abundancia de tatuaxes. Algo parecido á tatuaxe é o que nos meus tempos se escribía na palma da man para axudarse no exame, sobre todo cando se trataba de fórmulas matemáticas.
Epílogo
A situación colonial e o complexo que produce pode combaterse de dúas maneiras: someténdose ou rebelándose. Galiza optou até o de agora pola submisión. Procura renunciar a todo aquilo que nos identifica e que España aldraxa. Empeza polo idioma, despois polo acento, e todo o que conforma a nosa idiosincrasia. Resulta graciosa a forma que algúns renegados teñen de encubrir o acento. Substitúen o galego polo andaluz. Algunhas veces promóvese a festa da cervexa, como se foramos bávaros. Algo de bárbaro si ten a imitación. Por outra banda deixamos de rescatar e promover costumes enraizadas na tradición do país. E menos mal que as touradas que os españois teimudos queren popularizar non logrou callar como espectáculo. Non sabemos, porque ao ritmo que leva a produción leiteira quizais pronto teñamos que cambiar as vacas polo touros de exportación. Que non saian estes con acento galego e mansurróns, pois tampouco van servir sequera para lidar en becerradas.
A mantenta deixei para este apartado derradeiro a definición que o dicionario da RAE, nas edicións anteriores a 1960, fai da palabra Gallego. Xa falei disto en anteriores escritos. Pero vouna rescatar para tirarlle proveito político. A palabra defínese así: Natural de Galicia, dialecto de los gallegos, mozo de cuerda, sinónimo de cobarde. O nacionalismo, cun pouco de imaxinación, pode converter nunha camelia esta toxeira. Imprimamos un póster co texto exacto, en letra bonita e grande, ben visíbel, engadíndolle a frase: “loitemos para que remate esta vergoña”. Coloquémolo despois en toda as sedes, a par dos retratos de Castelao, Bóveda e Reboiras. Non sobra formación entre a militancia. Utilizarase tamén como único reclamo nas campañas electorais, tanto na propaganda escrita como na oral. Iso si, intercambiando Loitemos por Votemos. Esquezámonos dos carteis con caras inexpresivas, que non din nada. É unha simple suxerencia, só rebatíbel enfrontándolle o éxito do modelo que se veu seguindo ultimamente. Non sei se con esta estratexia se conseguirán votos. Do que estou seguro é de que os que se logren así serán activos e concienciados. Serán votos de calidade. Abondarán cincuenta mil para darlle a volta ao país en pouco tempo, convertendo a submisión en rebeldía.
Podedes calificar de resesa e arcaica a miña mentalidade, pero dáme calafríos a deriva que o nacionalismo pode tomar. Se nos conducimos e modificamos estratexias exclusivamente polos resultados electorais corremos o risco de asinar cos ollos cerrados a acta de capitulación. Cando non existe outra actividade que non vaia orientada neste sentido estamos próximos a facer prevalecer os medios sobre os obxectivos. Cada día resulta máis evidente que debemos retomar os seminarios de formación política que se facían nos tempos da clandestinidade. Aproveitemos como infraestrutura a rede de asociacións culturais promovidas pola fronte nacionalista. Após estabelecida unha programación previa, podían impartilos militantes que darían maior rendemento aquí ca noutras actividades. Desta maneira a organización irradiaría cara a sociedade ideoloxía e non só propaganda.
A autoorganización, igual ca autodeterminación, constitúe o puntal básico do nacionalismo. Corre o perigo de gretarse cando se buscan pactos con sucursais por motivos electorais e non ideolóxicos, concluíndo acordos que serven unicamente para deixar no prato algunha tallada. Convén reflexionar. Foi unha pena deixar para despois do 24 de maio medidas que debían tomarse moito antes. Claro, a dirección política daquela estaba ausente, rescatando náufragos de vida escura no río Manzanares. Non falo a touro pasado. Con outras palabras, as miñas advertencias figuran impresas en medios nacionalistas.
----------------------------------------------------------------------------------------------
Nota da Fundación Bautista Álvarez, editora do dixital Terra e Tempo: As valoracións e opinións contidas nos artigos das nosas colaboradoras e dos nosos colaboradores -cuxo traballo desinteresado sempre agradeceremos- son da súa persoal e intransferíbel responsabilidade. A Fundación e mais a Unión do Povo Galego maniféstanse libremente en por elas mesmas cando o consideran oportuno. Libremente, tamén, os colaboradores e colaboradoras de Terra e Tempo son, por tanto, portavoces de si proprios e de máis ninguén.