O Tribunal de Xustiza da UE e as execucións hipotecarias

Nos últimos tempos, tanto a locución execución hipotecaria como o vocábulo desafiuzamento están sendo empregados a cotío nas conversas e nos medios de comunicación como sinónimos. Malia ambas accións desembocaren no mesmo efecto, o lanzamento ou desaloxo da vivenda habitada polos seus moradores a través dunha resolución xudicial, xuridicamente estes dous conceptos teñen distinta natureza e procedemento. No caso do desafiuzamento, o arrendatario ou inquilino é desaloxado da vivenda por non ter satisfeito a renda ao correspondente arrendador ou propietario; no caso da execución hipotecaria, quen contrae un crédito desta categoría e mais o avalista, se o houber, son debedores dun prestamista bancario a través dunha escritura pública outorgada perante un notario. Chegado o incumprimento, os efectos de ambas categorías xurídicas conducen a que os moradores da vivenda en cuestión sexan expulsados compulsivamente dos seus fogares. Se se trata do desafiuzamento, o inquilino salda a débeda coa perda do uso da vivenda que viña ocupando e mais co pagamento das custas procesuais. Pola contra, no caso da execución hipotecaria, o debedor segue respondendo do cumprimento das súas obrigas, como di o artigo 1911 do Código Civil, con todos os seus bens, presentes e futuros mentres non salde as débedas co prestamista.

Aclarados estes dous conceptos xurídicos, voume referir agora ao que supón, verbo da execución hipotecaria, porque ao desafiuzamento non lle afecta en absoluto, a recente sentenza do 14 de marzo do Tribunal de Xustiza da UE que tanto se prodigou nos medios de comunicación estes tempos.

Tal e como contempla a Lei de Axuizamento civil, que é a norma que rexe estas cuestións, o debedor hipotecario non pode oporse ao proceso de execución alegando que existen cláusulas abusivas no documento público que subscribiu co prestamista. O único que pode facer é presentar unha demanda, que, na maior parte dos casos, se vén resolvendo cando o executado xa foi expulsado da vivenda. É dicir, tal e como está a lexislación española neste eido, o xuíz do proceso executivo non pode examinar se no contrato hipotecario existían ou non cláusulas abusivas que prexudicasen o consumidor beneficiario dese préstamo.

O que fai a sentenza do Tribunal de Xustiza da UE de 14 de marzo consiste en responder a unha cuestión prexudicial, formulada polo Xulgado do Mercantil nº 3 de Barcelona, subliñando que na lexislación procesual española se, para efectos da execución forzosa, o acredor opta polo proceso de execución hipotecaria, as posibilidades de alegar o carácter abusivo dunha das cláusulas dun contrato de empréstimo son moi limitadas, na medida en que as mesmas son remitidas para a súa apreciación nun proceso declarativo posterior, que non ten efecto suspensivo. […] nestas condicións, é extremamente difícil para un tribunal español garantir unha protección eficaz do consumidor no referido proceso de execución hipotecaria e no correspondente proceso declarativo.

A achega fundamental desta sentenza consiste en que mostra como o ordenamento xurídico español non integra, como é o seu deber, o dereito comunitario xa sexa por inoperancia ou por intereses subordinados a certos poderes, como neste caso sucede co financeiro. O fundamento xurídico desta resolución do Tribunal de Xustiza da UE reside nunha norma comunitaria aprobada no ano 1993, a Directiva 93/13/CEE do Consello, de 5 de abril de 1993, relativa ás cláusulas abusivas nos contratos celebrados cos consumidores, que endexamais fora trasposta plenamente ao ordenamento español malia teren transcorridos desde a súa aprobación exactamente vinte anos e malia dispor o seu artigo 10.1 que os Estados membros adoptarán as disposicións legais, regulamentarias e administrativas necesarias para dar cumprimento ao estabelecido na presente Directiva, como moi tarde, o 31 de decembro de 1994. As preguntas que proceden sobre isto son moitas. Por que, desde o día 1 de xaneiro do ano 1995, non se achaba trasposta esta directiva á lexislación española violando, con esta omisión, un imperativo legal como é o da primacía do dereito comunitario? Por que, cando se aprobou a nova Lei de Axuizamento civil no ano 2000, non se tiveron en conta as disposicións comunitarias á hora da redacción do seu artigo 695.1, que limita a tres as causas taxadas da oposición ao proceso de execución e entre elas non se inclúe a nulidade das cláusulas abusivas? Por que os distintos gobernos que se foron sucedendo desde a aprobación desta directiva non tomaron a iniciativa lexislativa para modificar a Lei de Axuizamento civil como era o seu deber? Por que os parlamentarios non cumpriron tamén co seu deber de lexislar de acordo coas normas comunitarias? Por que, de entre os múltiples procesos de execución hipotecaria como existiron e existen, houbo que agardar tantos anos a que o Xuíz do Mercantil nº 3 de Barcelona presentase unha cuestión prexudicial ao Tribunal de Luxemburgo sobre este asunto? Por que todos os demais operadores xurídicos, incluídos moitos avogados, non orientaron a oposición ás execucións hipotecarias segundo o Dereito comunitario?

Mais, esta sentenza, por moito que se airease na prensa como se se tratase dunha resolución revolucionaria para solucionar algúns casos de execucións por impagamento de hipoteca, apenas vai modificar a situación. Esta sentenza considera que a imposibilidade de garantir a eficacia da resolución que se dite no xuízo declarativo é contraria aos dereitos garantidos pola Directiva 93/13. Pero non di máis. Non valora se a limitación das causas de oposición á execución é contraria á citada Directiva; tampouco indica se o xuíz pode actuar de oficio. Segue considerando que o consumidor terá que demandar o Banco. Por isto, a sentenza do TXUE quedará en papel mollado se non se modifica o artigo 691.1 da Lei de Axuizamento Civil no sentido de que o xuíz competente para a execución hipotecaria poida contar como causa de alegación para a oposición do debedor o feito de que o contrato hipotecario conteña cláusulas abusivas que prexudiquen o consumidor.

En conclusión, esta sentenza pouco vai facer mudar a situación en que se encontran tantos hipotecados que non poden satisfacer as súas débedas cos prestamistas bancarios. Constitúe un pequeno parche que non remediará un grave problema. Para cando a reforma en profundidade da normativa procesual, hipotecaria e civil que recolla que a totalidade da débeda do prestatario quede cancelada coa dación en pagamento da vivenda? Para cando a introdución de negociacións nos procesos executivos hipo­tecarios que conduzan a unha moratoria no pagamento dos prazos pactados acomodándoos á situación econó­mica do debedor? Para cando a transformación nun contrato de arrendamento con opción a compra ou a condonación parcial da débeda?