Non é doado ser galego

Existen multitude de libros e estudos de diferentes épocas, que abordan un fenómeno terribelmente complexo como o é a violencia. A práctica totalidade dos grandes referentes do pensamento clásico e contemporáneo teñen abordado este tema desde moi diferentes disciplinas académicas e orientacións ideolóxicas.

Quen queira grandes verdades sobre esta cuestión -e tamén grandes mentiras- ten moito onde escoller. Para a viaxe que lle quero propor, non fan falta grandes alforxas academicistas ao respecto, abonda cunha aproximación intuitiva ao que calquera de nós entende por violencia.

Se a vostede lle pedira que pechara os ollos e dixera o primeiro que se lle vén á mente ao pensar na palabra violencia, de seguro que o que diría non distaría moito de: morte, berros, dor, armas, pelexas, tortura, sangue, guerra, maltrato, golpes, moratóns... (de seguro que nesas imaxes do noso subconsciente só aparecerían homes e no caso de aparecen mulleres, faríano como vítimas... pero iso daría para outro artigo).

Sen embargo, violencia non é sinónimo de agresión física. Violencia é o acto de forzar contra a vontade. A violencia non sempre, nin necesariamente é unha agresión física, pode situarse tamén no plano moral. A violencia busca submetimento e anulación do outro. O xeito de exercerse pode ser máis ou menos explícito: a unha persoa poden mandala calar e facelo, ou pódena golpear para que o faga. En calquera dos dous casos a violencia existe porque se nega a existencia do outro como elemento dotado de identidade e, xa que logo, suxeito do dereito a expresarse libremente.

Hai outra violencia menos visíbel, que normalmente se denomina violencia estrutural: a pobreza, a represión política, a alienación do individuo. É unha violencia silenciosa a das inxustizas e desigualdades que son, na maioría dos casos o fundamento dos abusos, das agresións, da dominación.

A Paz non é simplemente ausencia de conflitos armados porque unha paz asentada na inxustiza, antes ou despois, conduce á violencia. É esta pacífica violencia a que aos ollos do conxunto da poboación é máis difícil de visualizar e de asignarlle responsábel, porque as decisións últimas están tomadas por grupos, institucións, estruturas de poder, en moitos casos impersoais ou sen rostros definidos. Que non se identifique ao agresor, non quere dicir que non haxa agresión nin violencia. Non hai máis violencia nunha pelexa que en ver morrer a un fillo porque non tes con que alimentalo. Vivimos nun sistema intrinsecamente violento no que aínda que a violencia sexa moitas veces invisibilizada, rezuma polos catro costados.

Non fai falta retroceder no tempo até a Revolución Industrial, viaxar mentalmente ao continente africano ou chegar a casos de morte para falar de violencia estrutural. En menos dun mes, asistiremos a unha Folga Xeral en Galiza e no conxunto do estado. A maioría dos medios de comunicación faranse eco da violencia dos piquetes, máis será novamente invisíbel a violencia á que están sometidos as e os traballadores sen contrato, as e os que traballan sen medidas de seguridade, en xornadas interminábeis, por salarios de miseria ou sometidos a acoso ou vexacións, aos que despiden inxustificadamente, aos que non lle permiten falar na súa lingua ou pertencer a un sindicato. Iso non é violencia, e a violencia que non sae nos medios, simplemente non existe.

NON O BUSCAS, NON O QUERES, PERO AÍ ESTÁ

Ninguén -que non sufra dalgunha patoloxía- quere conflitos gratuítos. Moito menos, as persoas que nos consideramos pacifistas, no sentido máis amplo da palabra, e avogamos por unha cultura de paz e resolución pacífica dos conflitos: dos persoais e dos nacionais.

Moitas persoas non gostamos do conflito, sexa do tipo que for: non gostamos das guerras, das pelexas, de rifar con ninguén, de levantar a voz, de intimidar, de impor. Non gostamos do conflito porque cremos que os seres humanos podemos vivir en paz, respectándonos na nosa diversidade. Non gostamos das balas porque coidamos que a razón e a palabra son poderosos instrumentos para dirimir as diferenzas sen que teña que correr o sangue. Non cremos nas imposicións porque acreditamos en que os pobos teñen que falar en pé de igualdade e respecto mutuo. A maioría da raza humana non gosta do conflito e non gosta da violencia.

É unha reacción normal fuxir do conflito como do lume. En primeiro lugar porque o medo é libre. En segundo lugar, porque non participar do conflito permítenos vivir máis tranquilos, posibelmente máis felices, especialmente se somos capaces de ignorar a súa propia existencia. Humanamente, e mesmo como instinto de supervivencia, fuxir do conflito é unha reacción entendíbel.

Existen conflitos -formalmente violentos ou non- que ti non desexas pero, cos que tes que convivir. Conflitos que non se poden agochar baixo unha alfombra, que cuestionan a túa propia existencia. Nese tipo de casos o ser humano compórtase de xeito dispar, porque ante situacións extremas, moitas veces, temos comportamentos difíciles de explicar. Para o tema que gustaría pór enriba da mesa, voume quedar con catro posíbeis respostas: negación, omisión, colaboración e confrontación.

- Negación. Negar a existencia do conflito, negar a maior e agochar a cabeza nun furado, tal avestruz, para non ver o problema nunca é a solución a nada. Podo dicir que a Terra é cadrada, queimar a quen me leve a contraria, pero a Terra é redonda. Intelectualmente é unha aberración, e na práctica só permite a pervivencia dese conflito cando non o agranda.

- Omisión. Se atropelar a alguén é grave, moitísimo máis grave é ser consciente de que o atropelases e darte á fuga como se non te percatases. Cando es coñecedor e plenamente consciente das características e consecuencias do conflito, a túa indiferenza convérteche, directamente, en cómplice.

- Colaboración. Ser colaboracionista, sentirse parte do opresor para non sentirse oprimido nunca foi a solución individual e moito menos colectiva. Indios facendo de guías ao sétimo de cabalería facilitando o exterminio dos seus, xudeus actuando de policía nazi dentro do gueto ou de aporreadores dos seus compañeiros camiño ás cámaras de gas, negros con látego que a cada labazada que propinaban inxenuamente se crían un pouquiño máis brancos, pero que nunca pasarían de negriños obedientes para os seus amos. A fame e o medo son terríbeis, pero non o poden xustificar todo.

- Confrontación. Tomar parte activa do conflito. Plantar cara na medida das posibilidades, sendo consciente das limitacións propias e incluso a sabendas de que as opcións de vitoria son escasas, cando non nulas. A pesar das feblezas, das dificultades obxectivas, das posíbeis consecuencias individuais e colectivas, ter sempre a predisposición mental a non dar por boa unha situación inxusta.

"A loita é o único camiño". Esta afirmación, que a algúns non lles faltaría tempo para tachala de slogan panfletario, esquerdista, rancio e caduco non pode ser máis actual. A mostra da súa modernidade é a historia, que moi teimudamente, tennos repetido até a saciedade que determinadas situacións só se superan dando batallas e gañándoas. Non deixou a igrexa de queimar bruxas, porque deixase de habelas. Non se logrou a Liberté, Égalité e Fraternité pedindo por favor que abriran as portas da Bastilla. Non deixaron de seren escravos os negros por un arrebato de compaixón dos seus amos brancos. Non marcharon os ingleses da India polos remorsos de seren un exército de ocupación. Non conseguiron as mulleres o dereito ao sufraxio por designación divina. Non temos ningún dereito laboral (cada día menos) porque nolos agasallase ninguén. Nada diso, ningún dos avanzos sociais reais producidos na historia da humanidade, terían sido alcanzados se todo o mundo fuxise do conflito.

Espartaco, Bolivar, Mandela, Gandi, Che, Collins, Luther King, Malcom X, Rosalía e Castelao, Bóveda, Casal ou Reboiras, os mártires de Chicago, Daniel e Amador... Poderíamos encher todo un libro con nomes de persoas imprescindíbeis e todas as follas dos libros dunha biblioteca para os nomes de rostros anónimos que os acompañaron. Diferentes latitudes, diferentes épocas, diferentes opcións ideolóxicas, pero todas elas cun denominador común: persoas que no seu momento e no seu lugar non fuxiron do conflito. Querían eles o conflito? Eran elas persoas conflitivas? Gostaba algún deles da violencia? Por suposto que non.

Todos eles catalogados como terroristas e violentos (incluído Gandi) no seu tempo. Mártires, e heroes nacionais incuestionábeis hoxe. Todos eles asistiron ao envite que lles facía a historia. Puideron quedar na casa. Puideron pechar os ollos e tapar os ouvidos. Puideron silenciar as súas plumas. Puideron enfundar as súas espadas. Non o fixeron e hoxe a humanidade está en débeda con eles e o seu legado é un planeta menos malo, aínda que por desgraza cada día quede máis casa por varrer.

Resolver as diferenzas a través do diálogo sería o ideal. Para iso só se require interlocutores en pé de igualdade, e a vontade de respectar democraticamente a vontade popular. O problema adoita estar en que quen exerce o poder nunca quere unha solución equitativa porque ese desequilibrio é o que fundamenta o seu estatus, e non vai renunciar a el gratuitamente.

A desesperación ás veces provoca medidas desesperadas. A resposta dos pobos ten sido ás veces violenta, e en ocasións, esa violencia ten perpetuado e mesmo reforzado esa opresión combatida. Outras veces, a desobediencia pacífica ten deixado en ridículo ao poder até ter que ceder, desde Gandi até aos nosos compañeiros insubmisos (por certo unha parte moi importante compañeiros de Galiza Nova naquela altura). Outras veces, con medidas simbólicas desesperadas como voltaremos a ver este mes cando os nosos gandeiros e gandeiras teñan que verter leite, sacar tractores a rúa, manifestarse como medida desesperada de presión ante o tratamento que sofren por parte das industrias lácteas e a pasividade-complicidade do goberno do Partido Popular.

En calquera dos casos existe un elemento común: a non aceptación pasiva dunha situación que se cre inxusta.

O CONFLITO INVISIBILIZADO (QUE NON INVISÍBEL E MOITO MENOS INEXISTENTE)

En Galiza existe violencia estrutural. Sufrimos a violencia de quen non nos deixa vivir coma un país normal. Un profundo conflito silenciado provocado polos que negan a Galiza como suxeito político e o consubstancial dereito do pobo galego a decidir libremente o seu futuro.

Ten algunha dificultade social defender que España é a única e indivisíbel nación que hai no estado? Ser monolingüe en español vaime ter algún prexuízo para atopar traballo, para escribir nalgún xornal, para atopar xuíz, policía, médico, arquitecto ou cura que respecten os meus dereitos lingüísticos? Un neno que só fale español sufrirá nalgún momento da súa vida burla ou estigmatización polo seu idioma? Terei problema para que a hipoteca, os papeis da voda, a constitución da miña empresa estean no meu idioma? Terei problema para atopar unha escola infantil na que lle falen ao meu fillo na súa lingua natal, para encargar unha esquela ou conseguir unha telefonista do servizo de atención ao cliente que me entenda? Terei problemas para visitar os símbolos "nacionais españois"? para poder animar as seleccións deportivas "nacionais"? Evidentemente, non.

Neste conflito, tomar partido (directa ou indirectamente) pola nosa autonegación é a saída máis doada, menos traumática e máis recompensada.

Tomar partido por quen defenden os dereitos da nación galega, non é doado e non estará exento de moitas complicacións para quen escolla un duro camiño, cheo de atrancos, pedras que nos mesmos ás veces nos pomos nas botas, falsos atallos que se converten en escuros calexóns sen saída e non poucos espellismos e cantos de serea.

Eses cantos de serea, teñen vella melodía-: suavizar o discurso (como se fose lavado con Perlán), ser máis comedido nas reivindicacións, facer pequenas (ou grandes) renuncias, amosar un rostro máis amábel e manter unhas ideas forza descafeinadas que non lle quiten o sono a ninguén. Todo baixo o paraugas de "parecerse" á sociedade. Unha "parecerse" que substitúe a un "transformar". As palabras cárgaos o diaño e ningunha é orfa.

Ogallá o problema se solucionase cun cambio de deterxente, pero o problema non é de suavidade. Se o osiño de Perlán fora nacionalista, pronto o converterían socialmente nun Gremlin. O problema definíao clarividentemente Hamlet: ser ou non ser -nacionalista (engado eu)-.

O sistema dá a escoller: cabeza pendurada no salón de estar do magnate mediático, político e/ou empresarial de turno, ou ser inofensivo lobo castrado, ao que lle deixan vivir no zoolóxico da política como mostra do respecto a diversidade e pluralidade do sistema e da democracia, iso si, engaiolado e cunha dieta baseada nos caritativos manises dos turistas.

Xa o sintetizaba con visión maxistral o noso grande Castelao, que deixou unha impronta que nada ten que envexar á do amigo Hamlet, naquela xenial viñeta onde un can lle dicía a un lobo: "Domestícate ho! e verás que vida máis regalada" ao que o lobo contestaba "Eu non nacín para ser can".

As e os nacionalistas non nacemos para ser cans. Militamos politicamente, para defender coma lobos os dereitos do noso pobo. Nunca os cantos de sereas nos despistaron do camiño que debía seguir este país, nin no presente nin no pasado. Antes ca nós, milleiros de homes e mulleres que a pesares das miserias, dos erros, da represión e incluso da morte nunca foron estómagos agradecidos. Non se inventou "doma e castración" capaz de dobregar a súa nobre vontade. Que grande estatísta e de recoñecido prestixio tería sido Castelao se nacese en Madrid ou Sevilla. Que grande figura tería sido se a pesares de nacer en Rianxo, se entregase á causa do españolismo republicano -e non digamos xa ao fascista-. Que artista de vangarda e referencia internacional, tería sido Rosalía se nacera en Londres, Berlín, París ou Madrid, ou se nacendo en Santiago de Compostela lle cantara en español ás flores e a Virxe María e vez de denunciar a hipocrisía da igrexa católica, as desigualdade das mulleres, as inxustizas do seu tempo e á liberdade de Galiza. Que ben lle iría a moitas das nosos mellores escritores se polas súas estilográficas non correra nin unha pinga de tinta galega. Canto viviría máis Bóveda, Casal ou o mozo Pedro Galán Calvete se renegaran de todo ante o seu xuízo sumarísimo -os que o tiveron- en vez defender a súa patria até o último suspiro. Cantas torturas evitarían milleiros de rostros anónimos se non calasen. Canto diñeiro habería nos humildes petos de moitos compatriotas se en vez de doar o pouco que tiñan para crear unha ferramenta ao servizo do país, o meteran debaixo do colchón.

A violencia está aí todos os días. O conflito e a violencia non o inventamos nós. Está aí imposto por eles. O conflito é consubstancial a existencia dunha nación oprimida. Con independencia de como se manifeste, existe.

Quen queira evitar o conflito que non milite no nacionalismo galego, porque a nosa particular Alba de Gloria nunca será gratuíta. Quen pense que o nacionalismo galego pode avanzar fuxindo e tapando o conflito está, por desgraza, profundamente trabucado.

Ser conscientemente galego implica -implícita ou explicitamente- tomar parte do conflito porque tomas conciencia da túa condición e da túa situación é iso non é doado, pero coñece vostede algo que realmente pague a pena nesta vida que estea exento de dificultades? Eu non.

Non é doado ser galego, pero paga a pena intentalo.