Natalia Escrig no corazón
Non sei por que a morte sempre vén coa choiva. Primeiro Francisco Carballo, o que non quixo ser bispo, o que tanto nos alumeou a historia, o humilde e humano cen por cen. Que inmensa perda para Galiza. Despois fomos a Compostela, outra tarde de choiva, mais pola contra, alegre, porque iamos á inauguración da exposición sobre os 50 anos da fundación da UPG. Foi unha festa, aquilo: celebrar o traballo de tanta xente que durante a súa vida entregou todo o que tiña á nación negada e puxo os alicerces do orgullo nos nosos corazóns. Ninguén pode ser libre se non se recoñece a si mesmo, coas virtudes e defectos. Esa historia, pois, foi un proceso cara á liberdade plena. E así fica documentado sobranceiramente, que falta facía.
Pero iamos falar da figura de Cuqui, a Natalia Escrig Rei, de raíces catalás e galegas. E así seguir coa nosa teima de destacar a obra que non se ve, o humilde, sobre todas as cousas. Porque a humildade é a maior catedral que temos e a que menos se valora por parte dos vaidosos. E quen non é vaidoso, vaidosa, cando quere ou toca poder, as moitas e distintas clases de poder, non só o político?
A Cuqui axudou a florecer os primeiros anos do nacionalismo, aló polo final dos sesenta e a década dos setenta, cando todo se mostraba sen facer, como un ermo salpicado de flores silvestres. Cando o Clube de Amigos da Unesco de Madrid abriu as portas galegas que nós descoñeciamos. Daí naceu a amizade e o compañeirismo dun amplo grupo de galegos que alí nos reuniamos as mañás dos domingos: Bautista Álvarez, o gran orador, e arredor del, o pintor Patiño ou o Ben Cho Sei. E axiña, tantos e tantas entre os que non podo deixar de citar a Pilar Allegue e Vicente Vázquez Diéguez. Máis diría se este non fose un artigo que ten o espazo outado e a idea concretada.
E hoxe toca tamén e sobre todo, lembrar, pensar, como antes diciamos, na Natalia Escrig. Con ela chegaron o pintor Xabier Pousa e a Carmela Arbones, e detrás a Ana e mais o Manolo Conde, o toledano que falaba en galego e acompañaba a tapa do vaso cun medio pólo. Todos grandes coñecedores dos diversos aspectos artístico que fornecían os obradoiros galegos. A Cuqui, avogada, era muller de personalidade e humor, e con ela percorríamos teatros, salas de exposicións e cantinas de ambiente galego, como o Breogán, a carón da praza de España. E sobre todo, aqueles xantares de domingo na súa casa ou no estudo de Xabier Pousa.
O Madrid daqueles últimos anos da década dos sesenta foi amado por nós porque alí, a metrópoli, axudounos a comprender o que eramos e representabamos como galegos e galegas. Foron anos felices porque a amizades foi profunda e o noso saber e consciencia, por novos e dispostos, grandes, e niso tivo moito que ver ela, sensíbel sempre e tomando con humor e valentía as adversidades, que tamén as houbo.
De volta para Galiza a Cuqui foi a grande animadora da Nova Canción Galega, traballando para o selo que editaba os primeiros discos, Edigsa. Percorreu durante anos Galiza de cabo a rabo, ofrecendo o produto e animando as diversas actividades. E moitas veces, con Franco aínda asoballando, carretando naquel vello coche, propaganda nacionalista contra a ditadura. E así fomos profundizando na amizade durante os seguintes anos.
Sen ela, posibelmente as nosas ansias colectivas serían hoxe máis débiles, e a nosa experiencia máis pobre tamén. Na alegría da exposición da UPG á que antes facía referencia, Carmela Arbones, a muller de Xabier Pousa, comunicoume a morte recente de Cuqui e todo este mundo renaceu, mais coas sombras da choiva, a súa voz en riso animado comezou a silenciar o barullo da festa. Son días fatais estes, coa entrada fusca do inverno que nos leva os seres máis queridos. Mais sempre fica a obra, sempre aquela expresión ou a palabra que nos traen o ser amado ou admirado. Sen eles, non habería vida.
