Helena

Agora precisamente, cando as sombras de novembro nos meten no frío, e as do mundo actual que axudan tanto, vexo a Helena naquel momento do inicio, en Lugo, tratando de queimar nunha pota vella os panfletos e propaganda que en 1974, sen apenas medios, imprimiamos nun piso clandestino. Acababan de deter a un dos compañeiros que desde 1972 fomos atraendo para a loita nacionalista, e prevíamos xa a presenza da policía nos nosos pisos. Non había en Lugo nengún nacionalista aínda, cando eu cheguei nese ano, e Helena veu dous ou tres anos máis tarde, de París, pois alí emigrara desde Monforte na procura de traballo. Que axuda nos trouxo, pero sobre todo, me trouxo, pois como andabamos nos inicios da loita nacionalista, eu corría con practicamente todos os gastos e traballos, entre os cales estaba o de poñer o coche á disposición de mozos novatos que como non tiñan práctica de condución aprendían no meu, cos obvios resultados de catástrofe e os gastos adheridos. Así que a chegada de Helena Mosqueira foi un respiro para min por axudar a compartilo todo, e os coches, pois os dous que tivo que mercar naquela época duraron pouco, sobre todo debido á paixón condutiva dun dos compañeiros, especialista (con boa fe e disposición, que quede claro) en estragalos.

Helena queimando os panfletos nunha pota vella no piso da rúa Falcón, dicía, na lembranza destes días fríos e co negror traído polos novos fascistas aquí, en Europa e no mundo, pero Helena multiplicada nas idas e vindas a Monforte para atender os pais (o final da señora Maruxa na súa casa, tan atendida). O riso e a voz educada e melodiosa de Helena nas festas coa familia e os amigos; as viaxes culturais co Valle Inclán e LugoPatrimonio que ela animou desde o principio; os amores con Paco Arrizado, o mozo da voz timbrada e admirada en Lugo como locutor de Radio Popular, unindo á Helena esa chispa súa tan particular, as ocorrencias humorísticas naturais e súbitas como o brinco dunha troita nun río caudaloso; o proceso colorido da súa consciencia galega transmitido por ela; Alba, froito do seu amor que nos momentos de dificultade tanto a animou e anima (ía de nena a algunha manifestación e cando paseabamos polo campo e vía un outeiro ou monte, collía unha xesta e erguéndoa, poñíase a berrar: Estamos no alto/da Nosa Terra. O gato Milucho que non se afastaba dela cando comezaron os primeiros síntomas dunha enfermidade cruel que a obrigou a encherse de pílulas. O gato Milucho xogaba con Helena sen respiro, correndo sempre detrás dunha pelota para que ela o seguise.

Onte, despois de ben tempo, subín á casa de Helena e Paco e Alba na que pasamos tantos momentos felices. Entroume angustia, nostalxia e gana de berrar, porque o berro libera e axuda nos maos momentos. Ulín o xardín que na terraza cultivan os amigos, o romeu e a lavanda e as rosas, e ollei os peixes vermellos no seu constante e curto navegar como se buscasen alimento e a man que llo botaba. Saíu o sol nese momento, anegando en ouros as follas outonais xa avermelladas. Helena cantaba mentres araba a terra cun pequeno sacho e botaba auga despois. A imaxe veume natural e axudoume a sentar, cerrar os ollos e soñar. Paco estaba no salonciño da lectura. Despois falamos moito, da situación política, de como Helena inclinaba máis a cabeza cada día e se emocionara pola mañá cando a visitei na residencia. A casa está caendo, díxome. Hai que facer algo. Entre a consciencia, a lucidez e o novo mundo no que se atopa. Rin con Paco poñendo a Helena entre os dous e contamos chistes os tres, falamos da homenaxe a Isidro Novo da que viñamos e do que lin no libro Lugo, a cidade dos tesouros encantados sobre el cando o escribín. Que momento feliz, a lembranza, a mestura do presente co pasado e co futuro. É dicir, démoslle unha volta ao tempo e matámolo, como se di popularmente, e matándoo alegrámolo e compartímolo.

Helena é unha máis dos milleiros de mulleres que dedicaron a vida aos seus e ás causas nobres, entregando esa parte de traballo que a súa Terra e o seu idioma lle piden. Aínda nas dificultades, aínda hoxe, pregunta como saíron os actos de tal reivindicación, como vai ese monstro de edificio do Parque Rosalía que con outra xente conseguiu frear na súa avariciosa e terrorífica construción. Sabe que estamos con ela vivindo o que o destino nos mandou, que a queremos e compartimos con ela, como sempre, a dor e o riso, os contos no Pazo das Pombas ou no café Centro; e a esperanza, porque a esperanza, en quen temos o amor como bandeira, sempre nos marcará o camiño, os camiños, veñan as cousas como veñan. Brindo por ti, Helena, por vós todos, por vós todas e por tantas cousas que fixemos. Chin-chin.