Galiza por si mesma

Nos vindeiros meses abordarase o debate do financiamento autonómico, de vital importancia para Galiza. A súa transcendencia non deriva tanto polo resultado cuantitativo das decisións que se adopten, senón pola súa relevancia cualitativa, á hora afondar nunha explicación de como funciona en realidade este Estado español unitario, onde -de certo- haberá unha intoxicación ideolóxica para seguir inoculando a idea da España solidaria.

A primeira fase, xa en proceso e que terá nas vindeiras semanas a súa escenificación, será a da publicación das balanzas fiscais, que virían a describir os fluxos fiscais que existen entre os diferentes niveis da estrutura institucional. A primeira publicación oficial de balanzas fiscais produciuse en xullo de 2008, e foi obxecto de atinada crítica por parte de Xosé Díaz no seu traballo “Miseria da solidariedade. As balanzas fiscais españolistas” (2008), onde resalta que a opción metodolóxica para elaborar o estudo e análise dos fluxos dos ingresos e gastos públicos non é neutro, existen diversas opcións, e que a escollida nesa data obedecía a criterios ideolóxicos.

En xaneiro de 2014 publicouse unha nova proposta metodolóxica por parte do Ministerio de Facenda, para elaboración dun Sistema de Contas Públicas Territorializadas, que ofrece pistas dabondo para averiguar cal é a intención última do resultado que se difunda unha vez aplicada dita metodoloxía. En concreto afirma que “o relevante á hora de imputar os gastos e ingresos públicos ás distintas Comunidades Autónomas é onde viven os cidadáns en cuxo beneficio se deseñan e executan as políticas públicas que estamos considerando e os contribuíntes que en última instancia soportan eses custes. A estes efectos non importa necesariamente onde estean localizadas fisicamente as unidades administrativas que producen ou xestionan boa parte de tales servizos”. En suma, o Estado deseña e planifica servizos en Madrid, pero potencialmente están dirixidos a persoas en calquera recuncho peninsular, co que o seu custe debe repartirse entre todos os territorios. Así, por exemplo, o custe dos museos radicados en Madrid tamén é un gasto atribuíbel a Galiza, xa que se imputa unha cuarta parte ás Comunidades Autónomas. Tamén o persoal da Casa do Rei, ou as infraestruturas de Defensa. Con este plantexamento, a conclusión que podemos agardar será que os ingresos de Galiza son insuficientes para pagar os “seus” gastos, e que seguimos precisando dese Estado español benefactor, que actúa coa súa balanza equilibradora (a pomposa “solidariedade interterritorial”) para compensar os déficits detectados. Iso si, ocultarán que os gastos que temos como galegos e galegas son, entre outros, unha parte da administración da Casa real, do Museo do Prado, da Biblioteca Nacional, ou da burocracia central dos Ministerios con sé en Madrid.

Non será tan relevante, como se dicía, cal é a magnitude final, a montante resultante do que achegamos vía impostos, que, con ese xeito de cálculo, será inferior ao gasto público en Galiza. O esencial é fixar unha cifra que acredite que é superior o que recibimos, polo que seguimos a ser dependentes e non podemos aspirar a valernos por nós mesmos. Esa será a función principal da publicación das novas balanzas fiscais, coa pretensión que cunda na opinión pública que se no vindeiro reparto do financiamento obtemos un pouco máis do que “financia” o Estado, xa gañamos moito, que tamén é ao que aspira o Goberno de Feijoo.

Porén, transcorridas xa case catro décadas de vixencia do réxime xurdido na Transición, o implantado “federalismo de execución” (así postulado por un influínte catedrático de dereito administrativo xa en 1983 e que se foi asentando como idea forza polo Tribunal Constitucional) entrou en colapso. O Estado unitario pode permitir a descentralización na execución, mais non da definición das políticas, simplemente o exercicio das que lle convén ao Goberno central. E tamén pode admitir que acompañando a esa descentralización administrativa se transfiran certos ingresos públicos, ou mesmo se comparta a recadación dunha parte residual, mais de ningún xeito que por parte dos resortes do Estado unitario (neste caso a Axencia Tributaria Estatal) se perda a potestade de controlar os ingresos, tanto a nivel de regulación como de recadación, para distribuílos como mellor lle conveña. Xa se sabe que “quen parte e reparte, leva sempre a mellor parte”.

Após anos desta dinámica, é lóxico que –como acontece desde Catalunya- haxa quen se fartou de negociar unha revisión dun modelo que os datos empíricos revelan que favorece claramente a quen controla realmente a imposición dos ingresos, e nestes momentos plantexan unha mudanza total e radical do sistema político, tanto no que atinxe a recuperar o poder pleno de decisión das políticas que se aplican nun territorio como a controlar efectivamente os recursos económicos que se xeran para sufragalas.

Tamén nesta situación sorprende a capacidade de submisión e de resignación que amosan noutra banda, caso de Feijoo e o seu goberno, que nun momento en que o axuste económico foi brutal -ao ser centrado exclusivamente en servizos básicos que deben prestar as Comunidades Autómomas (educación, sanidade, servizos sociais) para que o Estado tivese capacidade de gasto suficiente para atender os rescates bancarios- son compracentes en manterse nun sistema como meros receptores, aceptando transferencias –cada vez máis insuficientes- para ver o que poden cubrir, e, no caso de que se mingüen, ir abandonando e deteriorando os servizos públicos. Nin sequera son capaces de pedir que se reverta con lóxica a situación: imos ver canta recadación fiscal hai en Galiza, que determinará o que posuímos en realidade, canto custan os servizos e políticas a aplicar en Galiza, e no caso de que non sexa dabondo, mesmo tamén podermos decidir como obtermos máis ingresos; mais, en todo o caso, que non nos impoñan “isto é o que vos corresponde e co que vos tedes que arranxar”.

Neste momentos, o debate non pode seguir xirando arredor da “conveniencia de asignación” ás Comunidades Autónomas de rendementos impositivos en función do seu gasto, que foi a esencia do denominado modelo de corresponsabilidade fiscal aplicado até o de agora, que é o propio dun centralismo que admite exclusivamente outros entes territoriais como “instrumentais” (con autonomía administrativa nunca con poder de decisión política) na execución das políticas que se deciden desde os poderes centrais. Dunha vez por todas hai que atreverse a enfocalo a asumir en exclusiva e dun xeito real toda a capacidade de decidir sobre os servizos e políticas en Galiza e ao tempo poder tamén decidir plenamente sobre os recursos económicos para exercelas. En 1976, nun informe sobre as facendas locais británicas, acuñouse termo “accontability”, que se refire a que “o responsábel de decidir gastar máis ou menos diñeiro na provisión dun servizo é tamén responsábel para decidir subir máis ou menos os impostos”. Unha formulación simple, que establece unha relación directa entre quen e onde se pagan os impostos (o nivel de ingreso) e os servizos e políticas públicas onde se aplican ditos recursos fiscais (o nivel de gasto).

Esa simple lóxica nunca se importou nin executou nun Estado español, pois deixaría en evidencia que nacións con vocación de decidir por si mesmas poderían ter capacidade económica para iso, ou cando menos ter mecanismos fiscais para atinxir máis recursos económicos entre as rendas máis elevadas. Tamén demostraría que o modelo de Estado español unitario non é tan imprescindíbel para o desenvolvemento de todos os territorios integrados no mesmo, senón que, coas armas e bagaxes coas que cadaquén dispón –cando menos aqueles que teñan vontade de ser libres e independentes-, tamén hai vida á marxe do acubillo da España “unitaria e indisolúbel”.

No debate que se aveciña non nos deixemos levar por condicionamentos que se traerán ao caso, sobre todo a consabida “solidariedade territorial” ou a “eficiencia” na asignación de recursos, que semella só é capaz de facerse desde o Ministerio de Facenda desde Madrid para todo o Estado. Mesmo se poden cuestionar dunha perspectiva práctica: Como se pode seguir sostendo que Galiza soporte case un 80 por 100 do gasto nos seus orzamentos en servizos públicos básicos e non sexa capaz de incidir directamente e dun xeito relevante –non residual como agora- nos impostos que son a fonte do ingreso público? Temos que seguir asumindo que o Parlamento e o Goberno galego teñan que decidir sobre a asignación económica á sanidade ou ao ensino, co condicionante que unha parte do ingreso é traspasado sen poder actuar directamente sobre el? Até cando temos que aturar a irracionalidade da opinión económica publicada que consagra como “ideal” un sistema que impide de facto administrar todos os recursos públicos de Galiza, e só nos cede unha parte en base a escoller métodos de cálculo que interesan ao poder central de Madrid e primar en dotar recursos ao que interesa do Estado central (defensa, asuntos exteriores, apoio á banca, etc)?

O cerne da cuestión vai para alén, non é simplemente se imos sacar máis tallada, senón se queremos e nos cremos que Galiza é quen de valerse por si mesma. Un debate tanto, ou se cadra máis, importante da sucesión dinástica do Xefe de Estado que está a consumarse nestes días, pois o asentamento da nova Monarquía tamén dependerá de se ten fabas que contar e coas que comer, ou se llas pode rapiñar a outros, abeirándose neste Estado unitario, tamén no económico. Afanémonos, xa que logo, tanto en despoxalo de rango como en alimentar as condicións e debates que rachen con esa unidade económica que lle dá soporte. Ambas as dúas van parellas, e rachando tamén ese elo se atinxirá que o rei e o castelo que o sustenta rematen esbarroándose.