Felices mercas!

Estamos nun novo 25 de decembro, a piques de rematar o mes de máis mercas, festas, ceas e reunións, e o mes, por tanto, de maior consumo do ano. Por riba da grave situación económica que vimos de atravesar durante todo este 2010, cando menos unha gran parte de nós fixemos un gasto extra na merca de víveres e produtos, non precisamente de primeira necesidade.
Os endebedados concellos non reparan en custes á hora de iluminar as súas rúas, as cales están cheas de xente buscando agasallos inútiles, na maior parte dos casos, as colas de coches asolagan todos os accesos ás cidades, soben os prezos dos alimentos e en canto nos decatemos aínda teremos que afrontar os custes da xa famosa costa de xaneiro.
A pesares da crise, non rematamos por concienciarnos de que é insostíbel o despilfarro no que caemos, moitas veces sen decatármonos del. Xa hai tempo que interiorizamos que para amosar amor temos que agasallar con algo material, e se é caro, ou é algo novidoso será aínda mellor, porque se non o facemos, que nos dirá o resto do noso círculo de amizades ou familia? Non é doado liberarse destas presións, e menos aínda ir contracorrente e non celebrar estas datas.
Aínda que saibamos que o Nadal non é máis cun invento relixioso, a oportunidade para o comercio de recuperarse das malas cifras do resto do ano, e por tanto a mellor época para o desenvolvemento da economía capitalista, porque consúmese máis e os produtos están máis caros ca nunca, temos que recoñecer que xa temos interiorizado esta época como consumidores potenciais, e resúltanos difícil separar o feito de celebrar o Nadal con ires ineludibelmente de compras.
Porque queirámolo ou non, formamos parte integrante dunha cultura de consumo na cal definímonos e damos sentido ao noso mundo a través da nosa relación cos produtos manufacturados, sobor de todo cando estes produtos tentan representar o que pretendemos ser e non somos nunha determinada época do ano.
A idea de que unha persoa se defina mediante a adquisición de produtos poderiámola resumir na máxima "Es o que mercas", eu engadiría, "ou polo menos, o pareces". Porque, alén dos usos como obxectos, ou da imaxe de riqueza que simbolizan determinados alimentos e bebidas, os produtos representan un conxunto de significados e desexos específicos culturalmente.
É curioso que durante o resto do ano as e os consumidores queixámonos do prezo dos produtos, ben sexa polos custes derivados da escolarización en setembro, polas continuas subas do combustíbel, da luz e do gas, pero chegan as festas de nadal e parece que nos imbuímos do efecto contrario, todas e todos asumimos que celebralas significa ires de compras, e non só iso, senón que decidimos facelo xusto no momento do ano no que son máis caro a maior parte dos produtos, e fundamentalmente, en dous días, normalmente o 24 de decembro e o 5 de xaneiro, como se non tivésemos oportunidade de planificar estas mercas con tempo, abaratando custes, evitando colas, e aforrando tamén en presas.
A publicidade aproveita esta socialización do consumo de Nadal, porque sabe que vai unida a unha "baixada de garda" onde afloran nosos mellores desexos e sentimentos para reconducilos cara o consumo, e parecemos esquecer o felices que eramos cando crianzas celebrando o Nadal doutro xeito. Os anuncios publicitarios, a decoración de Nadal, os libros publicitarios de xoguetes chegan aos nosos fogares cada vez máis cedo, cando aínda median varios meses para que chegue decembro, e comezan polo que máis nos fai dobregarnos, polas cabezas das nosas fillas e fillos que comezan a visualizar a existencia de máis xoguetes do que son capaces de imaxinar.
A análise marxista do capitalismo xa estudou hai tempo a idea de que o produto adquire un valor social mediante o proceso de intercambio. Unha análise que non ven desprendida dunha morea de connotacións negativas, non só para o marxismo, senón tamén para o feminismo.
As masivas técnicas do chamado marquetin producen imaxes degradantes e estereotipadas da muller, converténdoas en produtos, en corpos ou partes destes sexualizadas, creadas e exhibidas para ser usadas e intercambiadas como produtos dunha cultura que o transforma todo en produtos comerciais.
Os grandes almacéns seguen unha distribución espacial dividindo estes espazos por xéneros, véndense os produtos (ven sexan xoguetes, roupa, perfumes, ferramentas, equipamentos tecnolóxicos, incluso os libros) enfocándoos a un carácter eminentemente masculino ou feminino, comercializándoos para homes ou mulleres, como símbolo do ideal tradicional da feminidade, masculinidade, pero en todo caso, heterosexualidade. Deste xeito reforzan unha vez máis as diferenzas entre os sexos, distribuíndo os produtos contribúen a manter os límites culturais que dividen a sociedade entre o que é masculino e feminino.
No caso específico dos xoguetes, e nesta época en particular, segue a afondarse na atribución convencional de funcións sociais polo xénero: para as futuras mulleres venden todo aquilo vinculado ao coidado e para os que serán homes, todo o relacionado coa produtividade. Só é preciso fixarse na gama cromática dos embalaxes para saber de que estamos a falar. O rosa representa o mundo do coidado, o pasivo e a estética (sets de maquillaxe, cociñas, princesas, bebés, bonecas, limpeza, ou micro complementos das estrelas femininas adolescentes do momento). Mentres que o azul é o mundo da acción e o produtivo (coches, xogos de acción, construcións, super heroes, e en moitos casos xogos de carácter violento e relacionados coa loita). Así, as nenas prepáranse para as labores relacionadas tradicionalmente co xénero feminino, é dicir, coidar dos demais e do fogar, a maternidade e estar guapa, mentras que os nenos prepáranse para ser cidadáns activos, competitivos, nada preocupados polo coidado e moi pouco domésticos.
Esquecemos que ningún neno nace querendo xogar en exclusiva aos coches e as nenas tampouco teñen unha preferencia innata polas bonecas, senón que van configurando os seus gustos, e polo tanto as súas demandas, en función das imposicións sociais que van interiorizando, e depende de nós fomentar o seu desenvolvemento integral, tendo en conta que o obxectivo dun xogo é a diversión e o aprendizaxe.
Posibelmente non sexamos capaces de distanciarnos por completo de todos estes procesos que xa forman parte da nosa tradición. Pero dentro da dialéctica consumista si podemos planificar as nosas accións e enfocar as nosas mercas atendendo a un consumo, cando menos, responsábel. As accións individuais son necesarias para acadar sinerxias que rematen en accións colectivas, que é como verdadeiramente poderemos xerar cambios estruturais. Hai moitas opcións para agasallar á xente que queremos, e se queremos centralas nesta concreta época do ano debemos ter en conta a súa existencia. Hai produtos que proveñen de grupos e cooperativas de consumo e que parten dun traballo autoxestionado, onde podemos atopar desde alimentos de primeira calidade, ate produtos de hixiene e coidado da pel. Hai xoguetes que son elaborados de xeito artesanal por traballadores e traballadoras da nosa terra, sen interferencias sexistas, sen empregar man de obra infantil, sen produtos químicos nocivos para as nosas crianzas. En Galiza temos unha canteira inestimábel de músicos/as, de escritoras/es, poetisas e poetas, grandes ilustradoras e ilustradores de contos e de moitos materiais audiovisuais que poden facer a ledicia das nosas crianzas, se, aínda por riba, detemos o noso tempo para lelos na súa compaña.
É fundamental tomar conciencia de que con isto estaremos a participar nunha acción política que trascende ao ámbito do consumo, xa que estaremos establecendo alianza entre distintos sectores afectados pola globalización capitalista e estaremos a actuar nunha época do ano na que soemos reflexionar sobre novos propósitos.
O caso é poñer unha presiña de area para amosar o noso rexeitamento a un sistema capitalista que é o que nos conduce a esta crise global sen precedentes, e que, non o esquezamos, contou e conta co apoio explícito de gobernos e institucións, que desde logo están máis interesadas en privatizar os servizos públicos, recortar salarios e axudar á banca e á empresa privada, que en apoiar a quen o necesita, non só en Nadal, senón o resto do ano.
Motivos para saír á rúa non faltan, senón que sobran, pero iso ímolo deixar para xaneiro. Agora toca ocupar os comedores das nosas familias, das nosas amizades, encher o bandullo, sorrir ao ver a cara das nosas crianzas ante a visita do Apalpador ou dos Reis Magos ,e en definitiva, desfrutar das festas, ou o que é o mesmo, sobrevivir ás mercas. Os meus mellores desexos porque das realidades ocupádesvos vos.