Estadios que desprezan o galego

Antes, para desentumecer o corpo, se o tempo o permitía pacticaba a natación na praia fluvial de Leiro, nun remanso do Avia próximo á desembocadura no río Miño. Cando as extremidades me empezaron a afrouxar cambiei o exercicio acuático pola camiñada. Metidos na corrente, ou remas ou naufragas. Non hai recantos nos que aparcar nin asentos nos que pousar. As augas, por ser amantes, son tamén traidoras. O lume apágase con auga, pero a auga non se pode deter con lume. Os paseos solitarios chegan a aburrir, incluso os que discorren por lugares frondosos. Canso dos salgueirais dos itinerarios pola ribeira, busquei outros lugares para as miñas andainas deportivas. Non lle viña mal ao corpo nin aos ollos cambiar de escenario de vez en cando. Durante o verán, a Galiza de terra adentro procura aplacar as canículas do interior nas praias do Atlántico. Os ourensáns que non topan acomodo na ría de Vigo rematan en Sanxenxo. Sumeime á caravana dunha riola de autos que pola estrada 120 serpeaba entre Ribadavia e Porriño. Fomos parar a Samil. Fervía a praia, máis polo calor humano ca polo solar.

A maioría trataba de refrescarse mergullándose nas "ondas do mar de Vigo, do mar levado", tal como Martín Codax as inmortalizou nos versos das súas cantigas de amigo. Abondábame a min o aroma das algas que a brisa arrastraba desde mar adentro. Camiñando para arriba e para abaixo, durante máis dunha hora percorrín o paseo que antes era céspede e que o concello converteu en pavimento. Despois de xantar nunha taberna da praia e de botar unha cabezada no auto emprendín a viaxe de regreso. Alonguei o traxecto, de forma deliberada, rodeando pola Avenida da Florida. Virei despois á dereita pola rúa Manuel de Castro, baixei a Balaídos e peguei unha volta arredor do estadio. Non sei se houbo algunha alteración posterior, pero daquela, hai cinco anos, a rotulación do campo permanecía totalmente españolizada. Puerta, Río bajo, normas de seguridad... O concello, propietario do recinto deportivo, seguía ignorando as regras que a lexislación de réxime local contempla sobre a normalización lingüística. Ignorancia que tropeza ademais coa traxectoria do equipo usuario do estadio. O único que, rompendo a tradición dos outros clubes, colleu como nome identificador o dos nosos antepasados. Inclusive fóra do país se coñece garimosamente como "Celtiña" e non "Celtita", o que sería lóxico se se lle aplicase o idioma alleo.

Posteriormente participei en varios actos culturais na cidade olívica. Se viña a conto trataba de alertar a aqueles que lles supoña algún compromiso co galego do menosprezo que del se facía nunha propiedade da administración pública. Supoño que neste, como en todos os casos nos que se dialoga sen argumentos, o que se chama diálogo de xordos, se me aplicaría o calificativo de dogmático. Escoitei respostas moi diversas. Que se a corrección provocaría reaccións adversas dos medios de comunicación; que se a sociedade non estaba madura para iso; que se o Faro de Vigo era o reponsábel. Reflexionando, busquei as causas na lóxica, vendo que as razóns aducidas polos informadores fracasaran. O rescate e compromiso co idioma depende do pulo do nacionalismo. Para a nosa desgraza, como é ben sabido por todos, este nunca tivo presenza na corporación municipal, nin con rendas de mando nin con bridas de control. Por iso o concello, ao non ter unha forza que lle servise de acicate, se permitíu mofarse, ignorar e verter augas enriba da nosa lingua. Por tanto, se queremos que o estadio fale galego teremos que buscar a maneira de introducir o nacionalismo na corporación municipal.,Subamos ao norte. Agardaba por uns amigos tomando un refresco nunha terraza situada a carón do estadio de Riazor. O mesmo ca en Vigo. Cunha diferenza. Como as letras da rotulación son menores, a provocación escandaliza menos. Coñécese que os que acoden aos partidos ondeando bandeiras estreladas non entran pola porta que dá á terraza onde eu estaba. Non me extraña nunha Coruña que funciona con corrente alterna: calle-rúa. Nada teñen que ver os cidadáns por teren que vivir nunha cidade bífida. Son cousas dun rexedor que peiteaba o cábelo con almidón. Malia o acento, que leva pegado á gorxa coma un gargallo que se esforza en arrincar, foi tomado como modelo polo clan señoritil, incubado nos cuarteis que ocupaban o centro da cidade. Os mesmos que manteñen o tópico de considerar a Coruña o segundo Madrid. Non sabemos cal deles. Poida que queiran emular o do barrio de Salamanca, invavido por unha recua de folgazáns aristócratas, ou que queren selo, que antes paseaban por Serrano e se entendían entre eles cunha xerga peculiar (incinérame un cilindrín). Foron ridiculizados na pantalla pola película Siempre es domingo, dirixida por Fernando Palacios, e que ten como actores principais a María Mahor e Pepe Rubio.

Pero hai outro. O do Pozo do Tío Raimundo, do que saíu algunha fornada de cregos revolucionarios, que cambiaron a sotana polo mono. Visiteino acompañado dun amigo da pousada a finais dos cincuenta. Os barracos das favelas brasileiras eran mansións comparados con estas inmundas chabolas. Entre elas había escavados pozos que servían de latrinas, nas que mexaban e defecaban grandes e pequenos, mozos e vellos, homes e mulleres. Totalmente ao descuberto, non tiñan ningún amparo que preservase a intimidade dos usuarios. Presenciamos unha escena digna de ser contada. Como o tempo animaba, aquelas cloacas pestilentas enchéronse de moscas. Unha rapaza tornaba delas cun ramallo ao mesmo tempo que evacuaba. Non puidemos coñecer outros detalles da moza, fóra dos que amosaban as nádegas. Sexa en Madrid, Caracas, Buenos Aires ou Río, a sociedade da opulencia foise construíndo sobre os excrementos da marxinalidade. Algo que as cámaras non captan por mor de non espertar a conciencia dos que se ven reflectidos nelas.

Vou seguir cos estadios, dos poucos que coñezo. Non reparei no de Ferrol, o da Malata. Supoño que terá normalizado o idioma, habida conta de que en tempos o concello estivo gobernado por un alcalde nacionalista. Igual que retirou da praza a besta barrufeira, é lóxico presumir que tamén eliminaría o español do campo de fútbol. O de Lugo, o Anxo Carro, nin sequera sei onde se atopa. Dende logo que o nome é ben galego. De acordo coas referencias que me chegaron, a cancha deportiva de Cangas ten pintada na porta de acceso unha bandeira española, que como é de supor tampouco falará galego. A bandeira foi sempre compañeira inseparábel do idioma. En Ourense, pouca importancia ten que unha caixa de mistos se rotule na lingua que lle praza. En realidade, as paredes non contan con espazo abondo para escribir nelas. Con todo, as escasas indicacións están redactadas no idioma de Castela. Pero considero grave que sendo o Couto propiedade da Xunta de Galiza non se coidase este detalle. Sendo competencia da Administración autonómica, a xestión corresponde á Dirección Xeral de Deportes, integrada na Consellería de Cultura. ¿De que valeu entón que durante catro anos estivese dirixida por nacionalistas? Ao mellor agardaban a que a sociedade madurase para introducir a corrección.

Chegamos a Santiago, lugar no que rematan as perigrinacións e tamén a miña andaina literaria. Reconforta atoparse cun estadio enteiramente galeguizado, e no que se xogaron competicións balompédicas de primeira división. Parece un oasis no medio dun deserto. Construído a finais do pasado século, xa desde pequeno falou o noso idioma. Sorte que a lingua que a mitra expulsou da catedral a recollese o Pazo de Raxoi, onde reside o poder municipal. Moitos preguntaranse como é posíbel que despois de anos de loita pola normalización lingüística sexa a Igrexa a única institución que aínda non tivo unha deferencia, chamémoslle formal, co romance no que falaba Xelmírez. Cregos e mitrados séguenlle a chamar "Vivero" a unha vila que a lei sentou no rexistro como Viveiro. Incultos ademais de renegados, como lle dixen ao capelán do hospital de Ourense que se dirixíu a min en español. Autodefínese como a Igrexa dos pobres. Non se lle nota, pois sempre procurou falar no barallete dos ricos. ¿Non lle dará vergoña? Seguro que non. O rubor non é propio de caraduras afeitos a vivir do conto.

Compostela foise facendo cidade durante séculos sen deixar nunca de ser aldea. O rural entra nela sen petar na porta e sen pedir permiso. É a súa casa. Non hai moito aínda que nos días de choiva, que son frecuentes, se escoitaba o trepar dos zocos no empedrado do Franco e do Preguntoiro, deixando estampas que Pérez Lugín revivíu nalgúns pasaxes d'A casa da Troia. O pobo que chegaba pola corredoira levaba consigo lembranzas da Galiza atávica, que asomaba no pano da cabeza e no chal das mulleres, e na boina e no caxato dos homes. Usábano non como complemento das pernas senón para tanguer o gando, cando aínda as feiras se celebraban na carballeira da Ferradura. Tampouco as vacas se sentían forasteiras nunha cidade que foi cosmopolita desde a idade media, e que para selo non tivo que renunciar ás súas raíces. O idioma poderá desaparecer da boca dalgúns apátridas, pero seguirano falando as pedras do Obradoiro, da Rúa Nova, do Preguntoiro, do Pexigo e de Mazarelos. Continúa vivo tamén no estadio de San Lázaro. Sexa por iniciativa do santo bendito ou dos mandatarios do concello, resulta gratificante a rotulación do recinto deportivo, singular dentro dos que cumpren a mesma finalidade. Tamén pode deberse a que a cidade á que pertence non ten complexo de pailana. No debate aínda fresco sobre a capitalidade, a confrontación subxacente era escoller entre dúas alternativas: a urbana fronte á rural, a da boina fronte á do sombreiro chambergo. Non digo fronte á do barrete, porque a cátedra aliábase coa boina. Algún día, se a pluma me concede a venia, falarei do tema.

,-------------------------------------------------------------------------------------------------
Nota da Fundación Bautista Álvarez, editora do dixital Terra e Tempo: As valoracións e opinións contidas nos artigos das nosas colaboradoras e dos nosos colaboradores -cuxo traballo desinteresado sempre agradeceremos- son da súa persoal e intransferíbel responsabilidade. A Fundación e mais a Unión do Povo Galego maniféstanse libremente en por elas mesmas cando o consideran oportuno. Libremente, tamén, os colaboradores e colaboradoras de Terra e Tempo son, por tanto, portavoces de si proprios e de máis ninguén.