Da centralidade do traballo e a consigna a prol dun “emprego digno”
A pasada semana a camarada Iria Figueroa publicaba un artigo neste mesmo medio, no que radiografaba a situación que atravesa “unha xeración sen proxectos vitais”, como rezaba o título. Ou se quixermos, unha xeración negada da posibilidade efectiva de emprender un proxecto vital de seu.
A denuncia era atinada. Puña o foco no feito antihistórico de ficármonos diante dunha xeración moza que enfronta peores condicións que as da xeración predecesora. En todas as ordes, mais singularmente nas condicións laborais, e xa que logo, nas súas condicións materiais de vida. Na súa subsistencia. Un punto de partida que resulta do continuado proceso de recorte de dereitos que a clase traballadora tiña atinxido e acumulado a nivel mundial grazas a súa loita organizada, e tamén á existencia, até a destrución da URSS, dun importante bloque socialista que empurrou moitas das melloras hoxe en proceso de desmantelamento. E agravado, no caso galego, polos efectos do marco de dependencia colonial que impón o Estado español e alarga a Unión Europea.
Certamente, a situación da mocidade galega é un indicador clamoroso do alcance da ofensiva do grande capital monopolista, a cabalo da chamada globalización neoliberal, en contra das clases traballadoras e dos pobos do mundo. Visa, de maneira incontestábel, que no marco do capitalismo ningunha conquista é definitiva. Que todo fica en disputa, en función da correlación de forzas que en cada momento se determine no seo da contradición antagónica entre capital e traballo, e na loita de clases na que se expresa. Do mesmo xeito que mentres o capitalismo non desaparece como sistema de dominación mundial, ningunha conquista nin emancipación é definitiva.
Acho que é digno de parabéns, pola importancia das cuestións que trata, o feito de a autora as abordar de maneira expresa nun artigo no Terra e Tempo. No entanto, no texto incluíanse algunhas afirmacións que, na miña opinión, poderían levar a equívoco e que me convidan, sen ningunha intención de polemizar, a formular algunhas consideracións e aclaracións.
Da centralidade do traballo
Nun dos fragmentos afírmase, após de aludir de maneira sucinta ao fenómeno da ultraprecarización e da expulsión do mundo de traballo de importantes continxentes de mocidade (inda que non só de xente moza), que “chegamos a un punto de non retorno no que o emprego perde por completo o seu papel central no funcionamento da sociedade”.
Aceptando utilizarmos o termo ‘emprego’ como sinónimo de ‘traballo’, a conclusión que se deita é estritamente a contraria da que acho debera formularse. En primeiro lugar, a centralidade do traballo no capitalismo ten a ver coa imposibilidade do capital xerar plusvalía sen mediar a explotación da clase traballadora [forzosamente] asalariada, toda vez é esta clase a que fai posíbel mediante o seu traballo que o capital poida valorizarse, incrementar o seu propio valor. Esa definición responde, xa que logo, á lei fundamental do modo de produción capitalista: a obtención dunha cada vez maior cantidade de ganancia para o propietario do capital. Un proceso, de valorización, que non é posíbel sen a expropiación, pola forza, da diferenza entre o valor creado polo traballo e a súa remuneración en forma de salario, isto é, da plusvalía.
Esa centralidade no plano económico ten a súa correspondencia tamén no plano político, de aí que o marxismo caracterice a clase obreira como suxeito político central do proceso de liberación popular. Como cerna do suxeito revolucionario. Emporiso, o proceso de crecente precarización, ou se se quer de xeneralización da precariedade laboral, na medida en que se trata dun mecanismo ao servizo da maior explotación do traballo non só non pon en cuestión a súa centralidade, senón que precisamente a remarca, deixando en evidencia e refutando a falacia dos discursos postobreristas. Esta cuestión é abordada de maneira profunda e completa polo sociólogo marxista, Adrián Sotelo Valencia, no seu derradeiro libro “Precariado: unha nova clase social?”, que conta cunha edición galega a cargo da Fundación Moncho Reboiras e que constitúe unha lectura indispensábel polo que ten de clarificadora.
Traballo digno?
Se ben Marx afirmou que non pode existir “salario digno”, en tanto que calquera salario [no capitalismo] encerra sempre algunha magnitude de explotación, ese axioma non se pode aplicar de maneira mecánica. Nese sentido, o propio Marx polemizou de xeito abondoso no xermolar do socialismo científico con quen desde posicións utopistas ou anarquistas, batían en contra da loita económica [e sindical] da clase traballadora. Unha das máis significadas foi a discusión co británico John Weston, seguidor do socialismo utópico de Robert Owen, a respeito da loita polo aumento dos salarios. Nese sentido, Marx a pesar de asumir que a loita por un maior salario non supuña a fin da explotación, si que puña en valor que o seu desenvolvemento permitía a disputa de plusvalía, nó gordiano do capitalismo, e ao tempo permitía á clase traballadora atinxir un maior nivel de conciencia de clase, enfrontando desde abaixo e no concreto a contradición antagónica entre capital e traballo e, xa que logo, contribuía a acumular vontades conscientes da necesidade de derrubar o vixente modo de produción.
Cando o movemento obreiro reivindica un traballo digno non o fai negando a explotación nin renunciando a pórlle fin. Ao contrario, o reclamo de “emprego digno”, “traballo decente” ou “emprego con dereitos”, son consignas [que non categorías políticas] sob as que incidir, axitando e mobilizando, no estado de conciencia social da clase traballadora, focando ademais esa reivindicación en chave de contraposición á patronal. Trátase, pois, de ligar o concreto, a demanda dunhas mellores e máis dignas condicións de vida e de traballo, co xeral, a superación do capitalismo. De trenzar, sobre a práctica, o táctico co estratéxico. Non é unha fórmula nova. Há cen anos, na Rusia zarista os bolxeviques empurraron e organizaron unha revolución que principiou ao berro de “paz, pan e traballo”. De aí, que reivindicarmos traballo digno non se poida interpretar como un reclamo de “menor precariedade”, como se podería inferir do texto da camarada Figueroa, senón como unha consigna que expresa o combate concreto e práctico contra a precariedade e, por extensión, coa explotación mesma.
Aliás, exixirmos o noso dereito a podermos vivir dignamente do noso traballo [e na nosa terra, engadiríamos] só pode producir a constatación da súa imposibilidade efectiva no marco do capitalismo, obxectivando a necesidade de o superar e incidindo na necesaria subxectividade social para o lograr. En resumo, como afirmara Castelao, permitiranos petar na alma do pobo [traballador] até conseguir un estado de ánimo revolucionario.
