Barcos en rotondas e edís paifocos

Barcos en rotondas e edís paifocos

O universal Borges procurou as súas orixes, principiando unha espléndida obra literaria no seu Palermo de Buenos Aires, aquel barrio “de calles aventuradas y de ocasos visibles” que el, neno de xardín enreixado de lanzas e biblioteca inglesa, candorosamente ignoraba. Naquel seu Evaristo Carriego, de 1930, quéixase de que ao regato que medraba pola zona “lo están encarcelando ahora” e “será reemplazado por una calle tilinga, de tejas anglizantes”. Cantos ríos e regatos das nosas vilas foron, vítimas da especulación e do pailanismo dos rexedores, encarcerados e transformados en rúas: Pontevedra, Combarro, Marín, Bueu... Porto! Denuncia tamén o porteño a febre de erguer monumentos escultóricos: “El chorreado caballo verdinoso y su Garibaladi no deprimían los Portones antiguos. (La dolencia es general: no queda plaza que no esté padeciendo su guarango de bronce)”. Outra volta teño que concordar plenamente co escrito por Borges hai 85 anos. Tápanse ou asfíxianse os ríos e estórbanse as prazas con estatuas, as máis delas, sen precisar saír da Pontevedra que habito, dun -hoxe síntome xeneroso de criterio- dubidoso gusto estético.

Os ríos xa foron encarcerados nun corsé de cemento e cada vez van quedando menos prazas sen espantallo con pretensións artísticas; pero así como cada tempo ten o seu afán, tamén mudan os campos escultóricos. A febre dos últimos anos consiste en dificultar o tráfico viario con rotondas que, aparentemente, carecen doutra utilidade. Con independencia de que a maioría dos condutores, garda municipal e civil de tráfico incluída, ignora como se deben usar os intermitentes dentro das mesmas, a súa proliferación, así como o esquifo dos seus diámetros, e a dobre albarda que significan os semáforos diante ou detrás delas -o que as converte en trampas para beneficio de talleres- fan dubidar sobre as verdadeiras intencións das autoridades que mandan facelas. Será porque agora, con todas as prazas saturadas de pedras e bronces, veñen moi ben para chantar nelas as novas marabillas escultóricas dos protexidos? O Doutor Barbosa de Melo, catedrático de dereito en Coimbra e expresidente da Assembleia da República, contoume hai anos que, visitando Entre-os Rios (Penafiel), preguntou a uns veciños se no canto de se facer alí a enorme e agresiva ponte que brinca sobre o Douro non tería sido mellor escavar un túnel. Un respondeu: “Oh Senhor Doutor, e quem ia vir cá pra olhar um túnel?”. Se algún edil le isto e sorrí, pense no que se poderá dicir das obras do seu municipio.

Ramón Franco, militar e natural de Ferrol como seu irmán, realizou, en 1926, a proeza de saltar co seu hidroavión desde Palos, en lembranza de Colón, ata Buenos Aires. O éxito foi clamoroso e o fachendoso comandante pretendeu regresar co seu “Plus Ultra”, facendo escalas gloriosas por América. Afonso XIII e Primo de Rivera impedíronllo, regalando o aparato á Arxentina. Cando Franco embarcou rumbo a España, mirou con pena para o hidroavión, fondeado no Río da Prata, e dixo que “estaba condenado a deshacerse en la oscuridad de un hangar o en la fúnebre sala de un museo”. Cando, no ano 1993, participei en Baiona nunha comisión a nivel español, na que se presentaba a maqueta do futuro Museo do Mar de Galicia e se discutía a súa musealización, argumentei contra a idea dos arquitectos de aparcar barcos no interior do edificio, pois a súa vocación é a de estaren sempre nadantes e nunca fosilizados nas salas dun museo. Os resultados, con independencia da opinión que me mereza o tal centro, e mesmo declaracións posteriores dun dos arquitectos demostraron que, por unha vez, as miñas verbas non foran inútiles. Conservo na miña correspondencia unha tarxeta enviada, en 1994, por unha profesora portuguesa desde o Musée National des Arts et Traditions Populaires de Paris, onde se ve unha embarcación de pesca enriba dunha morea de area. Di a colega: “Ao encontrar este barco encalhado numa montra, que nem peixe de aquário, lembrei-me da tua fobia por tais musealizações”. É vella e coñecida a miña posición ao respecto.

,
Desde que en Vigo se principiou a falar do absurdo, amais de desbaldidor de diñeiro do pobo, traslado dun buque a unha rotonda, sentín a necesidade de expresar o que parcialmente veño manifestando de viva voz e por escrito desde aquela primeira, desagradable e xa afastada visión dun barco humillado no medio dunha estrada. Pareceume tan vulgar, tan “hortera” como unha bailarina sevillana enriba dun pano bordado sobre un televisor. En 1997, organicei, en Pontevedra, un simposio de antropoloxía mariñeira e puxen na portada das actas unha foto dun barco así ofendido na saída de Ribeira para o Porto do Son (agora tamén temos alí outro) e Padrón. No texto interior escribín: “Trabucou a derrota”. Vin outros moitos barcos igualmente maltratados en Galicia, Portugal..., o que indica que a carencia de gusto estético está magnificamente espallada e que os actuais rexedores das nosas vilas e cidades serían considerados bárbaros polo grande Pericles. É posible que o mal gusto que demostran algúns alcaldes derive de crer verdadeiro aquilo de que polo mar corren as lebres e polo monte as sardiñas. No Porto do Son houbo un catalán que cando quería arranxar as súas lanchas xeiteiras, dicía aos patróns: “Échamela al monte que la quiero carenar”, frase que aínda hoxe usamos por alí, se ben dándolle un contido sexual. Os barcos sempre se botaron “arriba” ou “ao monte” para ser carenados e pintados. Hoxe carénanse e píntanse para ser levados ao monte. Absurdo.

Outra amiga portuguesa, a quen desexo que a terra lle sexa leve, preguntou aos seus cativos alumnos que era verso, e un deles respondeu: “Verso é quando se escreve sem atingir as bordas do papel”. A miña teima contra este ruído visual de exhibir barcos en rotondas levoume, hai moitos anos, a me queixar en formato soneto, con independencia de que os versos que o conforman tal vez non teñan máis valor que os da resposta do menino portugués. Isto foi o que escribín ou perpetrei:

Indignidade

Que pintas pintadiño na rotonda,
para sempre esvaído o teu ronsel,
vendo coches xirando en carrusel
e a proa inútil agardando a onda?
Quen decretou humillación tan fonda?
Quen ordenou subirte nun andel
e vararte no centro dun verxel
de amenas flores e de herbiña donda?
Cantas millas mareando para nada!
Para acabar así mellor sería
que te tragase un tombo na estropada,
marcando a sonda peixes en barría,
no correr dun axexo ou alborada
de honrosa e derradeira marusía.

En 2005, no primeiro número Barbantia. Anuario de Estudos do Barbanza rematei con estas verbas un artigo sobre o mar e a arte: “Por exemplo, a moda que desde hai uns anos se impuxo de colocar barcos vellos en rotondas de estradas non se pode considerar arte, senón máis ben ‘horterada’. Os barcos naceron con vocación de estar enriba do mar e, cando xa non son de utilidade práctica para a pesca, transporte, etc., se queremos conservalos, debemos mantelos a flote. Un barco, permanentemente en seco, é un cadáver e os defuntiños non se exhiben en rotondas”.


,-------------------------------------------------------------------------------------------------
Nota da Fundación Bautista Álvarez, editora do dixital Terra e Tempo
: As valoracións e opinións contidas nos artigos das nosas colaboradoras e dos nosos colaboradores -cuxo traballo desinteresado sempre agradeceremos- son da súa persoal e intransferíbel responsabilidade. A Fundación e mais a Unión do Povo Galego maniféstanse libremente en por elas mesmas cando o consideran oportuno. Libremente, tamén, os colaboradores e colaboradoras de Terra e Tempo son, por tanto, portavoces de si proprios e de máis ninguén.