Apertura a estribor
Facía tempo que lle perdera a pista a Régis Debray. Desde que deixara o Che na selva boliviana hai quen asegura que o seu camiño político seguiu unha sinuosa traxectoria. Casualmente atopeime de novo con el nun Correo da Unesco de hai seis anos. Agardaba eu por un amigo na sala de espera nunha delegación provincial da Consellería de Traballo. Enriba da mesa ningunha lectura digna de levar aos ollos. Só impresos anodinos de bo papel e pésimo contido. Alivioume a presenza da prestixiosa revista da axencia das Nacións Unidas para a educación e a cultura. No índice, despois do editorial, tropeceime case de bruces cun artigo do filósofo francés. Pagaba a pena deterse en averiguar que ideas se agochaban baixo o suxestivo título que parecía un reto nos tempos nos que andamos. ¿De que progreso falamos? era o encabezamento, que levaba por subtitulo Un mito occidental.
Aínda que as esperas sexan longas nas salas dos organismos oficiais, temía que a demora non me permitise ler devagar catro páxinas de letra miúda, sobre todo se for preciso tomar algunha nota. Era arriscado saír coa revista debaixo do brazo, non polo esmero do empregado da entrada na vixilancia do patrimonio cultural. O seu menosprezo polos bens da cultura xa o puxera de manifesto cando ás miñas preguntas en galego respondera en desafiante español. Sería, coidaba eu, por facer ostentación de autoridade, único valor en estima nas persoas de intelixencia cativa. O problema resolveuse cando regresou Valentín -o amigo que agardaba- cun portafolios que nos permitiu pasar de contrabando a revista pola alfándega da recepción. Precaución inútil, pois o porteiro, enfrascado na lectura do Marca, nin sequera alzou a vista para responder á nosa despedida.
Pero metámonos xa en fariña. Non vou entremeterme nas profundidades filosóficas do escritor galo. Algún día fareino se vén a conto. No seu artigo atopei unha frase que tomo como empréstito para entrar en combate dialéctico. Cito textualmente: "a alternativa entre tradición e progreso, entre pechamento (a tradución non é miña) e apertura, é quizais unha herdanza retrógrada do século XIX europeo". Esta alínea compendia talvez un tratado de ciencia política. Pensan os progres de agora que a apertura é símbolo de modernidade, cando realmente está máis perto da asfixia ideolóxica. Debray devolveu os aperturistas de hoxe ao cortello do pasado. Preséntase como veo nupcial, pero non é máis que a máscara da deserción política. Reducir Galiza á categoría de nación -temos escoitado algunha vez- é síntoma de parálise mental. O grave é que esta sexa a interpretación de grupos que pretenden lexitimarse como nacionalistas. Compre, xa que logo, abrirse aos rexionalistas da empanada e do lacón, produtos culinarios que o noso país colocou no mercado internacional. Excluír da militancia nacionalista aos que loitan pola mundanza social, pola xustiza, pola democracia, pola vitoria do Celta e do Deportivo, significa pecharse no dogmatismo sectario. Así, de apertura en apertura, de chanzo en chanzo, iremos deixando o fogar de Breogán para meternos nas covas do bandoleiro Luís Candelas. Caricatura sí, pero caricatura pedagóxica, dun sector ideolóxico que non lle abonda co país que ten e anda á procura doutro maior. Ao século dezanove recuou na pescuda dos ideais de progreso e modernidade. Un pouco máis atrás, ao dezaoito, para fornecerse dos principios que acoutan o espazo político no que se move: a igualdade, a liberdade e a fraternidade. Novidoso achádego que poida que algún día no futuro escollan de bandeira os revolucionarios da Bastilla.
Cantaba Curros Enríquez no Divino sainete: "¡Ai do que en sombras camiña!/ ¡Ai do que quer facer caldo,/ e non ten unto e fariña!" Os ideais fan compañeiros, amigos, camaradas correlexionarios. O resentimento, nada máis que rabaños unidos polo pasteiro. Primeiro aparece o grupo, incubado no niño do rancor. Para darlle lexitimidade formal e mantelo no curro precísase un catecismo. Canto máis rudimentario, menos comprometido. No pote da liberté,egalité, fraternité caben tanto os liberais da dereita coma os maoístas do efímero MRPP, que quentaban con berros incendiarios o rabo das manifestacións do Portugal de Abril. Moito unto, escasa fariña e ningunha idea é o que hai nos rexionalistas que andan a retocar -ou degolar- os principios saídos da asemblea de Riazor. Mellor que na política en Galiza estarían xogando ao balconing en Mallorca. As virtudes proclamadas polo nacionalismo -introdución no agro e no mar, concienciación do pobo, espírito de combate- opoñen a conciliación, a apertura, o uso do poder institucional para lucro persoal. Da utilización perversa dese poder non se deriva unha conduta delitiva reducida só ao terreo individual. Comporta un borrancho inmundo nas páxinas que o movimento nacionalista mantiña impolutas desde as Irmandades da Fala. Puido cometer erros, caer na inxenuidade, pecar de covardía. ¡Que sei eu! Pero nunca, nunca, se ensebou no lamazal da corrupción. Castelao, antes de empregar a pluma na redacción do Sempre en Galiza bateu con ela no coiro dos caciques. Contra os intrusos, os invasores, non serven debates nin vereditos asemblearios. Non caben vacilacións, agardar a velas vir, esperar sentenzas de xuíces. Pode parecer crúa e provocativa esta afirmación, pero eu aposto pola guillotina da autoridade. Ou moito mellor aínda, pola estaca de madeira. Así actúa calquera organización que non se atope en estado convalecente ou depresivo. Os partidos -coma os xitanos- réxense pola súa lei e por tribunais propios.
Hai relatorios que teñen máis de redacción de parvulario ca de programas políticos. Mellor que na imprenta estarían na faltriqueira dos autores. Se tiver paciencia e capacidade, agora que se puxo de moda o plaxio, gostaríame facer aquí unha parodia e reinterpretación da Crítica do Programa de Gotha. Abonda con entrecoller algunhas perlas que poden sentar doutrina. Os que defendemos a autodeterminación nacional quedamos atrapados na prehistoria política. Xa somos un país ceibe. Ceibe a medias. O moderno agora é loitar (palabra que arrepía) por unha "Galiza máis libre e máis xusta". ¿Será, se cadra, un tropezón semántico daqueles que escolleron como logotipo un adverbio de cantidade? ¡Hai que ver como corren! A cambadela que nos fan coa "liberdade" podemos tolerala, cunha forte for de moas iso si. O da xustiza é fariña doutra taleiga. En todos os diccionarios que repasei sempre aparece o adxectivo -xusto- como suxeito actuante, nunca como elemento pasivo. ¿Con quen fomos inxustos os galegos? ¿Cos emigrantes que botamos fóra? ¿Cos maragatos que nos encheron o país de gatos? Postos a inxuriar, a min non me gaña Rosa Díez nin Montilla. ¡Cantas asneiras temos que ouvir! Todo por espirse do sambenito de radicais e vestirse coa pelica dun San Bernardo, o can das orellas caídas. Os negros bravos subíronselle ás barbas ao Tío Sam. Os mansos, seguen a limpar as cuspideiras que sorprenderon a García Lorca no Poeta en Nueva York.
Podemos seguir. O importante é parecer de esquerda. Dunha esquerda "transformadora" ¿Ula conservadora? A falta de ideas substantivas compre encher o papel con adxetivos, veñan ou non a conto. Dicía un profesor meu que a boas literatura é a que prescinde deles. Por iso brilla a prosa maciza de Azorín. Non abonda con que a maioría do pobo galego opte pola autodeterminación. Ten que facelo "democraticamente", como se tal condición non estivese implícita xa nas maiorías populares. Algo lles debe rebulir detrás das orellas cando fan tantas cruces para escorrentar prexuízos. Despois de escoitar aos nacionalistas conversos, aínda catecúmenos, éntrame a dúbida sobre a lexitimade da independencia de Angola, de Mozambique, do Vietnam. ¿Cal foi o referendo válido en Arxelia? ¿O das vilaias en 1.954 ou o de xullo oito anos despois? Se algún día Galiza aposta maioritariamente polo ideal de nación non será por aperturas nin beizóns. Farao cando sexamos capaces de introducir no pobo a mensaxe nacionalista, imperativo que non aparece en letra miúda nos acordos de Riazor. Diante dos guerreiros sempre foron os profetas. Se alguén pensa doutro xeito que retorne polo camiño de volta ao deserto onde o recollemos sedento.
Que Zeus nos depare bos inimigos, menos perigosos que os malos amigos. Algún día voltarei, pois antes da vendima fica aínda moita grama que arrincar.