A teimuda realidade non permite infantís optimismos

Procuro escribir estas miñas colaboracións un par de días antes da data de publicación para, sendo posible, desenvolver ou comentar algún asunto que teña actualidade, salpresándoo, iluminándoo sempre con citas e dados históricos. Estou a facer unha excepción por mor dunha viaxe a Alemaña para visitar a filla que teño alá practicando mobilidade exterior, eufemismo da ínclita ministra de emprego, da que ignoro se, o mesmo que á de sanidade, lles acae o apelativo de ni-nis, considerando que non tiveron traballo coñecido ata ocupar as poltronas ministeriais. Iso si que son carreiras. Xa postos en terras bávaras, aproveitarei para visitar a austríaca vila de Hallstatt, centro epónimo da cultura da que tanto teño lido, discutido e escrito; pero cuxo núcleo xerminal nunca me cadrou a man. As datas programadas para esta viaxe aconséllanme que hoxe, corenta aniversario da Revolução dos Cravos, me poña ao labor de escribir o artigo do vindeiro mes de maio, adiantándome así a posibles imprevistos que me impidan manter o compromiso con Terra e Tempo.

Xusto acabo de chegar do Porto de participar nunhas apertadas sesións na Faculdade de Letras celebradas baixo o título “40 anos depois de abril patrimonio e ciencia no norte de Portugal”. Encargóuseme unha disertación, compartida cunha colega daquela universidade, sobre a importancia do Monte Mozinho (Penafiel) para o coñecemento arqueolóxico da Cultura Castrexa, así como na creación dunha equipa de traballo que ten frutificado en numerosos estudos, escavacións, publicacións e, por riba de todo, nunhas sólidas relacións de amizade que perduran desde hai corenta anos. É realmente fermoso tornar a se atopar cada certo tempo cos, hoxe, vellos colegas e con aqueles alumnos noviños, uns xa calvos e outros afeitando e peiteando canas, e ilusiona comprobar como continuamos a facer plans de traballo, lúdicos e gastronómicos como á primeira hora. Cantas veces teño repetido aquilo de Siniestro Total de hai 30 anos: “Menos mal que nos queda Portugal”; e que curto quedaba Gil de Biedma, cando dicía: “de todo hace ya más de 20 años”.

Hai 15 anos, cando celebramos o 25 aniversario da revolución, Porto, o mesmo que as demais cidades e vilas de Portugal, era un fervedoiro de xente, unha enxurrada de persoas que nos mantivo toda a noite do 24 ao 25 en pé, entre os mitins, proclamas, cánticos e puños ergueitos naquel antigo e fermoso teatro que nos acolleu, as moitísimas bandas de música percorrendo as rúas cheas de luminarias e tocando unha e outra vez, sen medo a riscar a melodía, o Grândola de Zeca Afonso, sendo evidente que, aquela noite, había, efectivamente, “en cada esquina um amigo, en cada rosto igualdade”. Foi unha noite memorable, fotografada por un satélite para que quedase constancia de que Portugal destacaba como unha enorme lumieira, como un intenso facho de liberdade.

O congreso científico destes días foi moi ben máis sereno e repousado, pero os salóns e cafetería da facultade estaban estrados de caraveis, mozas e mozos estudantes pletóricos da “alegre xuventude”, o mesmo que profesoras e profesores, cabalgando xa no lombo da “molesta senectude”, como di o Gaudeamus igitur universitario, portaban caraveis nas mans, e podo dicir que a todos aqueles, coñecidos ou non, aos que saudei cun “fascismo nunca máis”, responderon co “25 de abril sempre”. Sinxelamente fermoso.

Nas dúas horas de solitario regreso a Pontevedra, fixen soar repetidamente as nove cancións do grande disco “Cantigas de Maio”, gravado por Zeca Afonso en 1971, e deixeime arrolar por unha inicialmente agradable melancolía que, nota a nota, quilómetro a quilómetro, se ía transformando nunha resignada tristura, segundo o pensamento mudaba de Portugal a Galicia. Os irmáns de alén Miño teñen, amais dun estado, unha liberadora revolución á que se agarrar; nós, os galegos, nin temos estado, nin fixemos nada por liberarnos. Por relación de ideas brincábame a cabeza de Portugal a Galicia, de Galicia a Cataluña, de Cataluña ao País Vasco e, mentres soaban “Milho Verde”, “Cantar Alentejano”, “Grândola Vila Morena”, “Maio Maduro Maio”... novamente a Portugal, e nesas terras vía pobos, vía conciencia de ser, e non quería tornar o pensamento a Galicia, porque, certamente, as comparacións son odiosas... para o que sae perdendo.

Estou a lembrar que hai moito tempo escribín neste mesmo xornal un artigo que, unha vez localizado na hemeroteca, vexo que titulei “A vocación suicida de Galicia como pobo”. Xa choveu desde aquel 9 de marzo de 2011; pero, despois de reler o que alí deixei dito, volvería a escribilo punto por punto. Nesta vella terra, o mito do eterno retorno do que escribiu Elíade maniféstase unha e outra vez. O tempo lineal semella non existir; vívese inmerso nun tempo cíclico no que todo se repite, no que non hai lugar para a mudanza, no que os cambios son sempre lixeiros, periféricos, non producíndose máis que na codia, mentres se mantén inmutable o miolo, o cerne. Vivimos remoendo como rodicios de muíño fariñeiro, nun “volta á bola que é de millo toda” e, como Sísifo, semella que sufrimos algunha maldición que nos leva a elevar unha e outra vez a idea liberadora de Galicia, para, cando coidamos que xa vai, que desta pode ser que si, deixala caer a rolos e volver a empezar desde abaixo.

Portugal precisou un cansazo insoportable e xeneralizado, producido pola sangría das guerras coloniais, para dicir basta á ditadura e transformarse nun pobo libre, hoxe duramente castigado polos poderes económicos, pero cheo de dignidade. A consciencia nacional no País Vasco e en Cataluña fai que os seus anhelos de liberdade e as súas reivindicacións como pobos sexan encabezados e mesmo catapultados polos seus propios gobernos. Pola contra, a nosa Galicia prefire o sometemento, quere que os goberne un representante de Madrid, un gobernador civil, un capataz da plantación que, con vergallo e cans de presa, vele polos intereses do amo. E uns poucos dedicándose a tecer o urdido da nación para, imitando a Penélope, en canto empeza a medrar e coller corpo a tela, “desfacer todo canto Marta fiou” . Coido que subín demasiado o nivel comparativo, xa que algúns máis que míticas Penélopes son prosaicas galiñas que desfán coas patas o que fan co peteiro.