92 Aniversario Mártires de Sobredo (Guillarei, 30 de Novembro de 2014)

Nota.- Este escrito correspóndese co discurso proferido en Sobredo, na data indicada, para conmemorar o aniversario da morte dunha labrega e dous labregos da comarca, os Mártires de Sobredo, pola Guardia Civil, na manifestación contra o embargo da casa dun viciño, dentro das loitas agrarias a prol da abolición dos foros.

-----------------------------------------------------------
Sexan as miñas primeiras palabras as que expresen os parabéns ao Instituto de Estudos Agrarios ‘Mártires de Sobredo’, entidade pioneira na recordación e rehabilitación deles, dos Mártires de Sobredo, cuxo asasinio aconteceu hai exactamente 92 anos e dous días. Créanme que esta miña felicitación non é ritual nen prologal. Quer ser o recoñecemento a un labor no que nos vai a vida como galegas e galegos de hoxe, cal é a apropriación da nosa historia e a construción do futuro a partir dela, non de costas a ela. Esta empresa nace do corazón e mais nace da cabeza, se o queremos expresar coas convencionais metáforas orgánicas. É unha tarefa cordial, porque procura reconciliarnos cun pasado que nos foi negado, para así arredondar mellor o noso papel de dominados e submisos. E é unha tarefa intelectual, porque na recuperación da historia xenuínamente producida polo noso povo está o aval para modificarmos o presente e edificarmos un porvir digno da valentía e da rebeldía dos nosos antepasados. Mais é, sobre todo, unha tarefa, un esforzo, social e nacional. É social, porque aspira a que o lembrado non sexa obxecto dun coñecemento restrito ou erudito senón de todos nós, porque a memoria tamén ten proprietarios, e a memoria histórica acada todo o seu sentido cando se socializa. E é nacional, porque se inscrebe non na micro-historia permitida senón na que atinxe a toda a Galiza.

Non é banal este último aspecto, porque, se ben repararmos, cairemos na conta de como funcionan as marxes do permitido. Somos á forza cidadáns e cidadás dun Estado que nunca nos pediu permiso para pactar a nosa afiliación. Na outra face da mesma moeda, conséntesenos exaltar o local, o parroquial, o máis circunstancial, para que así naufrague comodamente a nosa común condición, a que nos une a todos e a todas, de Ribadeo a Tui, de Ferrol a Celanova: a condición de galegos e galegas, a nosa unidade nunha xeografía enormemente variada, nun territorio amorosamente humanizado, cunha grande diversidade interna, mais coa única lingua que aquí criaron e arrequeceron os nosos antepasados, cunha historia común, cunha cultura e unhas prácticas sociais claramente distintivas a respeito do Estado do que dependemos.

Desque a Galiza, hai centos de anos, perdeu a súa autonomía política, desque ficou sen clases dirixentes internas a ela mesma; desde os tempos en que se produciu unha dupla emigración, a das clases populares e mais a das minorías que construíron a súa biografía ao servizo da cultura e da política españolas; desde o inicio deste proceso despersonalizador, o principal dereito que se nos concedeu ás galegas e aos galegos foi o de ignorármonos, o de viver alleos a nós mesmos, ao que fixeramos historicamente e ao que, por tanto, podiamos seguir facendo. É certo que a situación mudou: hoxe, concédensenos dereitos con tal de que non os exerzamos. É, ben o sabemos, a política que se alimenta da retórica, declarativa ou declamativa, sen consecuencias prácticas, sen mudanzas na conciencia do noso.

Mais a realidade material e a realidade social galega afloran unha e outra vez de xeito teimoso. Para os que queren eliminalas, supoñen unha especie de mancha para a cal non atoparon aínda o deterxente adecuado: reaparece decote, nunca se dá eliminado. Para os que, en positivo, sabemos e sostemos que non é mancha nengunha senón que se trata da nosa especificidade, da nosa distintividade nacional, sexa ela revelada na lingua, na estrutura laboral, na cultura, no asociacionismo, nos usos sociais ou, en fin, nas nosas virtudes e nos nosos defeitos, para nós, coñecermos aquelas e decatármonos destes é un bon exercicio hixiénico. Aínda padecemos moita sedución -ou moita abdución- do noso Señor polo que nos venden desde fóra. Aínda reverenciamos como se fosen divinas palabras as prédicas desde emisoras televisivas, como se a solución para a Galiza pudese vir de agardar ordes e consignas de Madrid, como se isto non fose o que marcou, para mal, toda a nosa historia contemporánea.

Eu felicítovos, porque o voso traballo e o voso esforzo por sentirvos dignos descendentes do Mártires de Sobredo son o mellor antídoto para esa nova alienación que acabo de denunciar. Sodes sabedores dunha verdade fundamental: os galegos non somos clónicos, non somos fotocopia de ninguén. Por isto, as nosas loitas históricas levan o selo da nosa singularidade. Tal cal as loitas agrarias e, en concreto, a batalla anti-foral, protagonizada pola clase traballadora galega abertamente maioritaria no comezo do século XX: o campesinado, as xentes do campo e do mar, de que falaba xa, coa súa proverbial clarividencia, Rosalía de Castro no século anterior. Representando elas o 90% da clase traballadora, ¿como se pode falar frívola ou mimeticamente de ruralismo na literatura ou na política do primeiro nacionalismo contemporáneo? ¿Como pode conceptuarse como un –ismo o que é a fotografía sociolóxica e económica, tamén cultural, da inmensa maioría da povoación? Por iso, as loitas agrarias teñen o seu reflexo na arte de Castelao ou nunha novela como Xente ao lonxe, de Eduardo Blanco Amor -de quen lembramos estes días o 35 aniversario do seu falecemento-, ou en tantas outras obras da nosa arte e da nosa literatura, de Alonso Ríos a Luís Seoane, de Maside ou Colmeiro a Ramón de Valenzuela ou a Neira Vilas.

A memoria, amigas e amigos, é unha arma moito máis poderosa do que a dinamita. ¿De que valeu que estourasen con ela o monumento dedicado aos Mártires de Sobredo? ¿De que valeu que a barbarie guerracivilista española disolvese manu militari en 1936 as sociedades agrarias? Matadores fracasados: a historia non a poden matar, a memoria non a poden exterminar.

Falei até agora dunha memoria histórica xeral que nos foi furtada e que vós, tan dignamente, contribuídes a coñecer e a divulgar. Mais coido que o voso labor ten aínda moita máis importancia, porque procurades á mantenta a confluencia, a intersección de dous grandes esquecementos. Un xa o nomeamos: é a historia específica da Galiza, que non encaixa no que se chama grandilocuentemente Historia de España ou intereses xerais do Estado, intereses onde, por certo, os galegos nunca collemos, sempre sobramos. Mais o outro esquecemento ten un grandor, ten un tamaño, non menor. Trátase, dunha vez por todas, de declinar a Humanidade -e, xa que logo, a nosa, a humanidade galega- en feminino. Trátase de conceptualizar a Historia con maiúsculas e a historia con minúsculas desde as mulleres, desde a base social feminina, con todo o seu traballo, con toda a súa construción. Hai, como ben sabedes, unha perspectiva tradicional que pasa por detectar a excepción no universo monopólico masculino: unha raíña, unha santa, unha astronauta, unha banqueira, unha presidenta… Todas elas van ser ponderadas e recoñecidas en tanto en canto se constitúan en boas servidoras do sistema que continúa inferiorizando e subordinando as súas conxéneres. O capitalismo actual preocupouse de enfeitar a fachada e de retellar a casa, mais as estancias interiores do edificio social continúan a manter a discriminación, porque dela vive, como alimento indispensábel, o proprio sistema.

Mais, voltando á historia, cómpre unha reviravolta total na análise dos feitos sociais, do cambio social, da evolución da sociedade. Escollamos unha loita calquer, un confronto dos oprimidos contra os opresores. Veremos en primeiro plano, de forma habitual, os homes cuxos nomes pasaron á historia. ¿Quen termaba da casa, quen atendía a prole, quen cuidaba os vellos, quen repuña alimentos e vestido, quen curaba feridos ou enterraba mortos, quen porfiaba en continuar cunha mínima economía produtiva para asegurar a sobrevivencia? Todo este conxunto de tarefas, nada banais, por certo, ten xénero feminino. Construír unha historia que o ignore afundirá a antigalla científica e interpretativa, ao servizo dun reinado masculino qu falsea a realidade tal e como ela é.

Mais, por riba, na Galiza, a masa feminina, moi lonxe de ficar encerrada na casa, asumiu o traballo produtivo como calquer home, por se non fosen poucos os labores de mantemento familiar e doméstico. Onte, coma hoxe, tamén se colocaron nos primeiros postos do combate: na loita agraria; na sindical; na protesta contra o roubo da Banca, contra os desafiuzamentos ou para ergueren a voz contra a violencia machista.

Por iso, eu pídovos permiso para me sentir herdeira e descendente dos que homenaxeamos hoxe con nome e apelidos que vós coñecedes ben: CÁNDIDA RODRÍGUEZ GONZÁLEZ (que xa non puido parir a crianza que levaba no seu ventre), de Pazos de Reis; JOAQUÍN ESTÉVEZ BESADA, de Soutelo; VENANCIO GONZÁLEZ ROMERO, de Budiño. Inequivocamente galega a toponimia; inequivocamente galega a súa loita. Vós, desde o Instituto de Estudos Agrarios ‘Mártires de Sobredo’, estades a facer certa a grave petición de Castelao: “Galegos, cumpride a manda dos nosos mortos”. Non deixemos morrer, pois, os nosos mortos, como tamén pedía Blanco Amor. Que o seu sangue dé nova vida ao corpo social galego, para que non pereza por nengunha anemia inducida.

Grazas por me deixardes compartir convosco esta celebración laica e non por iso menos sacramental, pois confírmanos na evidencia do que fomos, do que somos e do que temos dereito a seguir sendo: galegos en plenitude, non galegos a tempo parcial (tal e como nos ensinou durante toda a súa vida e obra Francisco Carballo, falecido onte, e cuxo exemplo lembraremos sempre).

Perto de aquí, deita as súas augas no mar que xa é oceano o noso río principal, o Miño que rega e vivifica a nación toda de norte a sul, de leste a oeste. Eu nacín na cidade, Lugo, que xa o acolle en toda a súa maxestade. Mais antes de tal suceder, este Pai Miño nace dun xeito humildísimo, no Pedregal de Irimia, e só deixa ouvir o seu rumor a rentes do chao, como unha fontela tímida que quixese pasar desapercibida. Aprendamos desde curso fluvial. O que reina poderoso en Tui ou en Caminha, antes do seu abrazo co mar, nace sinxelo e pequeno naquela montaña lucense e vai medrando paseniño, saudando terras e xentes diferentes ao seu paso. A alegoría está servida. De nós é a responsabilidade de seguirmos a construír unha historia propria que, hoxe máis que nunca, merece ficar en pé e non sucumbir na maré globalizadora ou na dependencia dun Estado que nos nega, sexa con rancias receitas ou con novas tácticas de venda de produtos televisivos. Cándida, Joaquín, Venancio, morreron, de morte matada, por se defenderen e defenderen os seus dereitos, a propriedade da terra que traballaban e da que vivían. Non hai mellor contributo á loita por que a xustiza reine en toda a Terra e para toda a Humanidade que aquela que comeza por actuar con dignidade na nación onde se vive e se traballa.

Parabéns, de novo, a todos vós, por nos oferecerdes esta lección de conduta e de exemplo moral, cívico e patriótico. Benia ao voso traballo! Grazas pola vosa atención a este meu discurso que non sei se cumpriría as expectativas que tiñades cando mo pedistes. Para lle poñer o ramo non coa miña prosa senón cunha alfaia poética, voume valer dun poema da escritora Marica Campo que mesmamente reivindica o valor da memoria contra a morte:

Como pode luz negra frecha de luz negra queixa de requinta
facer infindo o día.
Como hai días en que todos os paxaros son vermellos.
Como vermella pesa a Terra despois do estoupido.

Como ollos cerrados estoupan deitan claridade e soñan
a se verter na herba tal as rosas.
Como rosas mortos falan editan
proclamas recendo para pobo e patria.

Como patria funda sobre espanto dor pedra
cidade poema contra esquecemento e morte.

Como sen río do esquecemento non hai beira outra
non hai beira outra non hai morte.


Obrigada a todas vós, a todos vós.


Guillarei, 30 de Novembro de 2014