Como saír da zona euro
1. A crise da zona euro forma parte da crise global que comezou en 2007 como unha crise de bens raíces en USA, converteuse en crise bancaria mundial, deu lugar a unha recesión mundial e terminou por ser unha crise da débeda soberana. A principios de 2013 existe o perigo dunha nova crise bancaria en Europa e noutros lugares. A debilidade bancaria débese á débeda pública e privada que se ira acumulando durante o período de intensa financiarización da primeira década do século XXI.
2. O euro é unha divisa de reserva internacional creada por un grupo de países europeos para asegurar vantaxes aos bancos e ás grandes compañías de Europa no contexto da financiarización. O euro intentou competir co dólar, pero carece dun Estado unitario e poderoso que o apoie. A súa debilidade fundamental é que se basea nunha alianza de Estados distintos que representan a economías de competitividades diverxentes.
3. Durante a crise global que comezou en 2007 o euro actuou como intermediario en Europa. A Unión Monetaria Europea facilitou a división entre o centro e a periferia da UE e ambos polos relaciónanse entre si mediante unha estrutura xerárquica e discriminatoria. A periferia perdeu competitividade durante esta pasada década, o cal deu lugar a déficits no seu s contas correntes con respecto ao centro da EU, así como á acumulación de grandes débedas coas institucións financeiras deste. O resultado foi que Alemaña converteuse na principal economía da zona euro.
4. A política que se aplicou na zona euro para facer fronte á crise foi profundamente neoliberal: redución do gasto público, aumento dos impostos indirectos, redución dos salarios, máis liberalización dos mercados e privatización de bens públicos. Os cambios institucionais correspondentes na Unión Monetaria Europea –sobre todo os do Banco Central Europeo e o Fondo Europeo de Estabilidade Financeira– afianzaron o dominio do centro da UE, en especial o de Alemaña. En termos máis xerais, estas políticas están ameazando con alterar o equilibrio do poder económico, social e político en toda Europa a favor do capital e en contra dos traballadores.
5. A austeridade é contraproducente, porque conduce á recesión, empeora a carga da débeda e pon aínda máis en perigo aos bancos e á unión monetaria. Esta contradición vese agravada pola natureza da Unión Monetaria Europea como alianza de Estados diferentes con distintas competitividades. O resultado é que a Unión Monetaria Europea enfróntase agora a un difícil dilema: ou pon en marcha mecanismos estatais para mellorar a competitividade da periferia ou se producirá unha ruptura entre esta e o centro.
6. O Banco Central Europeo despregou arbitrariamente o seu crédito para protexer os intereses dos grandes bancos, os titulares de bonos e as empresas, ata a costa de saltarse os seus propios estatutos. Unha institución elitista apropiouse antidemocraticamente do poder social en Europa para poñelo ao servizo do gran capital. Pero a capacidade do Banco Central Europeo para aliviar as presións desta crise é limitada, xa que agora estáselle esixindo que desempeñe unha función económica para a cal non foi deseñado. Por outra banda, a Unión Monetaria Europea vese obstaculizada pola ausencia dun Estado unitario que apoie as súas débedas e a súa solvencia.
7. O Fondo Europeo de Estabilidade Financeira está así mesmo obstaculizado pola ausencia dunha autoridade estatal unitaria fiable que puidese apoiar un incremento do seu potencial crediticio. Ademais, a capacidade do Fondo Europeo de Estabilidade Financeira para recapitalizar aos bancos está limitada polo carácter nacional dos bancos europeos, que están estreitamente vinculados aos seus Estados de orixe. Unha alianza de Estados diferentes non o ten fácil á hora de recadar fondos de forma conxunta para rescatar aos bancos nacionais dun dos seus membros. Resulta difícil de crer que, por exemplo, Alemaña rescatase aos bancos franceses ou españois sen pedir a cambio unha restitución equivalente.
8. A asociación dos Estados-nación da Unión Europea cos seus bancos nacionais volveuse máis pronunciada durante a crise. Non soamente os bancos han ir adquirindo a débeda pública dos seus propios Estados, senón que ao mesmo tempo ingresaron a súa escasa liquidez nos seus bancos centrais nacionais e, aínda por riba, son cada vez máis dependentes dos fondos de liquidez postos á súa disposición por estes últimos. O resultado é que, agora, bancos e Estados nacionais corren un maior perigo de creba conxunta. A alternativa que lles queda aos Estados periféricos é particularmente dura: ou nacionalizan os bancos ou perden o control sobre eles.
9. A persistencia da división entre o centro e a periferia; a ausencia dun cambio institucional eficaz para a Unión Monetaria Europea; as presións da austeridade e a ameaza aos bancos están creando condicións adversas para os países periféricos. As perspectivas de futuro son en grao sumo sombrío: baixo crecemento, alto desemprego e empeoramento da carga da débeda. A capacidade dos países periféricos para manterse na Unión Monetaria Europea é dubidosa e o candidato que ten máis probabilidades de saír dela é Grecia.
10. É evidente que Grecia non poderá cumprir as condicións dos plans de rescate que lle impuxeron nin tampouco devolver a súa débeda pública, o cal fai inevitable o impago (default). Con todo, un impago ordenado, é dicir, no interior da Unión Monetaria Europea e dirixido polos acredores, é o que menos lle convén a Grecia, xa que implicaría a perda do control sobre os seus bancos nacionais, non evitaría a austeridade e mantería ao país no desenfreo competitivo do euro. Os costos sociais serían enormes. O país tamén perdería parte da súa soberanía, xa que a política fiscal pasaría a estar baixo o control explícito do centro da UE. E a perspectiva dunha eventual saída da Unión Monetaria Europea seguiría latente.Volverá Grecia á súa antiga moeda?
11. Para chegar á cancelación da débeda, o impago debería ser soberano, democrático e controlado polo debedor. De facerse así, probablemente precipitaría a saída de Grecia da Unión Monetaria Europea. A saída do euro ofrecería opcións adicionais ao país para facer fronte á súa débeda pública, pois o Estado podería volver denominar a totalidade da súa débeda na nova moeda. Tamén ofrecería máis perspectiva ao Estado grego para que puidese rescatar aos bancos mediante a nacionalización e a provisión de liquidez interna, unha vez recuperado o control da política monetaria. No entanto, a saída tamén crearía novos problemas para os bancos, xa que algúns activos e pasivos seguirían sendo en euros. O resultado probablemente sería a contracción dos bancos gregos. Para rematar, a saída interrompería a circulación monetaria e a depreciación de nova moeda causaría problemas de divisas. Con todo, é pouco probable que o cese da circulación fose decisivo, mentres que a depreciación ofrecería a Grecia a oportunidade de recuperar rapidamente a competitividade. Á fin e ao cabo, si Grecia non paga a súa débeda, tamén deberá saír da Unión Monetaria Europea.
12. O impago e a saída baixo o control do debedor non están exentos de riscos e conlevan custos asociados, pero a alternativa é o declive económico e social dentro da Unión Monetaria Europea, declive que podería dar paso a unha saída caótica aínda máis custosa. En cambio, si a planificación e a execución do impago estivesen en mans dun goberno valente, poderían poñer ao país na senda da recuperación. Para iso sería necesario un amplo programa que incluíse controis de capital, redistribución, política industrial e unha profunda reestruturación do Estado grego que cambiase o equilibrio de poder a favor dos traballadores mentres que, ao mesmo tempo, encamiñase ao país cara a un crecemento sostible con altas cotas de emprego. Ademais –e isto é igual de importante–, a independencia nacional tamén estaría protexida.
13. En termos máis xerais, a crise da zona euro pon fin a un período de integración económica e de confianza política en Europa. A ideoloxía do europeísmo, coas súas promesas de solidariedade e unidade entre os europeos, está en retroceso desde que o centro demonizou á periferia ao longo da crise. A profundidade e a gravidade da crise están provocando unha intensa reacción social contra os grandes bancos e compañías da UE. O estancamento da Unión Monetaria Europea suscita a posibilidade dunha intervención económica e social máis activa por parte dos Estados nacionais de Europa nun futuro próximo.
14. Conforme a UE e a Unión Monetaria Europea fan fronte ao declive, a necesaria reestruturación de Europa non debería quedar en mans de axentes neoliberais, xa que o seu obxectivo é a defensa dos intereses das grandes compañías. Moi ao contrario, debería ser democrática e habería de apoiarse nas organizacións de traballadores e da sociedade civil; debería seguir os ditados teóricos da economía política e da economía heterodoxa; tamén debería transitar con sumo coidado entre a diminución do europeísmo e o incipiente nacionalismo. E, por encima de todo, debería ter moi presente a vella máxima socialista de que a unidade de Europa só será posible si ten en conta os intereses dos traballadores.
