Aquel simpático señor

A primeira vez que oín falar del foi no meu Val do Mao nativo, cando aínda era unha nena, e, se non o considerei un ente de ficción, foi porque meu pai me aclarou que o xeneral, efectivamente, existira. De non ser así, tomaríao por unha fabulación máis de Máximo V., o home que ocupaba o primeiro posto na listaxe dos imaxinativos do lugar. E digo "imaxinativos" eufemisticamente porque a verdade é que alí lles dicían mentireiros e mesmo había unha canción dedicada a todos eles na que, diante da constatación do gran número e calidade de soñadores, se lle atribuían ao río propiedades neste senso. Máximo V. aseguraba ter cimentado unha ponte que fixeran os romanos na illa de Mabasa coa mesma seriedade con que explicaba a operación a corazón aberto a que fora sometido en Cuba, inmobilizado o órgano cun longo alfinete de ouro, e vinte médicos arredor do quirófano. Por iso, sendo xa grande a boca do seu saco das mentiras, un suposto encontro na estación de ferrocarril de Monforte co xeneral, o convite a café por parte deste, e a longa conversa entre ambos os dous, non deixaron de ser entendidos como unha trola máis. Porén, a historia é verosímil porque se axusta ben ao populismo do militar.

Xa de adulta, caeu nas miñas mans unha fotografía dos primeiros anos cincuenta que me refrescou a memoria do personaxe. Os nenos e nenas dun colexio de orfos do exército, tristes os rostros e fracos os corpos infantís baixo o uniforme, pousaban a carón do xeneral manco e torto. Este, co seu único brazo, sostiña a máis pequena do grupo, unha nena a quen o parche do ollo do home semellaba asustar. Tratábase dunha visita do presidente do "Cuerpo de Caballeros Mutilados de Guerra por la Patria" a aquel centro.

Máis tarde reencontreime co fundador de "La Legión Española" na lectura de La forja de un rebelde, de Arturo Barea. O autor da triloxía, soldado en Marrocos onde viviu o desastre de Annual, escoitou alí de primeira man os feitos e anécdotas que debuxan a vera effigies do home, un histrión máis ousado que valente, que, malia lles impor unha férrea disciplina, consentía e mesmo alentaba as barbaridades duns soldados fartos de alcohol e drogas. Así conta o escritor: Cuando atacaba, el Tercio no reconocía límites a su venganza. Cuando abandonaba un pueblo, no quedaba más que incendios y los cadáveres de hombres, mujeres y niños.Así, fui testigo ocular de la destrucción total de los pueblos del Beni Arós en la primavera de 1921.Cuando se asesinaba a un legionario en una marcha solitaria por el campo, se degollaban a todos los hombres de los pueblos vecinos, a no ser que se presentase el asesino.

Agora o concello da Coruña acata, sen a discutir, a sentenza dunha xuíza que, seguramente mal informada, fallou a instancias da familia do xeneral no sentido de que lle fose restituído o título de Fillo Predilecto. Argumenta que non se pode invocar a Lei da Memoria Histórica para lle retirar tal honra, porque Millán Astray non participou na guerra do 36. Certo que, dadas as súas condicións físicas, o home non interveu en accións bélicas propiamente ditas. As feridas que o marcaban producíranse en Filipinas e Marrocos, mais o seu papel na Guerra (In)civil foi menos secundario do que se nos quere facer ver. Deixando á parte que foi a persoa que máis influíu na formación humana e militar do xeneralísimo (a el se debe a maior defensa deste título), ocupouse con todas as súas enerxías na promoción do réxime. Rematada a contenda, exerceu durante algúns anos como xefe de Prensa e Propaganda. Se en Dereito os autores intelectuais dos delitos non teñen menos responsabilidade que os autores materiais, pódese afirmar que non é de xustiza retirarlle o título? Non será que a actual corporación municipal simpatiza coa ideoloxía do fundador da Lexión e está encantada coa sentenza xudicial?

Serían para recordar moitas anécdotas. A de Salamanca en que se enfrontou con Unamuno co berro de "muera la intelectualidad traidora, viva la muerte", que a lenda transmitiu como "muera la inteligencia, viva la muerte" ou a que se produciu en Lugo, onde pelexou cun camareiro porque quería que lle servise queixo nun día en que estaba ordenado non poñer sobremesa, e outras mil e unha máis que o retratan coma un vulgar camorrista.

Malia todo, o xeneral resultaba simpático aos adeptos ao réxime polas súas excentricidades disfrazadas de patriotismo, virilidade e moitas veces xentileza. Un dos chamados matrimonios brancos, por non se consumar nunca (seica a muller fixera voto de virxindade), deulle o pretexto para ter diversas amantes e mesmo unha filla con outra parella. O seu gusto pola poesía xaponesa ou o firme propósito de se semellar a Gabriele D'Annunzio, o poeta aventureiro italiano, non casan moito coa brutalidade de quen consentiu ou realizou el mesmo o envío dunha cesta de rosas, coa cabeza rabenada de dous mouros, á duquesa da Vitoria, protectora da Lexión.

Do que non teño a mellor dúbida é de que o personaxe dá para unha película cómica e, asemade, terrorífica. Semella que o actual goberno do concello da Coruña desexaría un papel protagonista nela.