Veñan máis retallos de Bautista!

Bautista Álvarez vén de publicar a comezos deste verán Retallos daquela infancia (edicións Xerais), un conxunto de dezaseis relatos cos que nos descobre a súa faceta de narrador. Este mesmo ano en que andamos, a Fundación de Estudos Nacionalistas que leva o seu nome sacou á luz o volume I das súas Obras escollidas, acompañando a saída dunha homenaxe nacional que se fixo coincidir co seu 80 aniversario e coa data da conmemoración dos 157 anos do Banquete de Conxo (2 de marzo). Este volume recolle artigos seus desde o ano 2005 á actualidade, agardándomos que os anteriores se publiquen en volumes vindeiros.

Era público e coñecido o quefacer discursivo, a oratoria aceirada como din algúns, de Bautista, mais nada coñeciamos das súas inquedanzas noutros eidos da escrita criativa. Polo que se desprende da lectura dalgún relato -O Paspallás, escrito nos seus tempos de estudante en Madrid- a súa vocación de escritor arranca de ben cedo e non se levou a cabo antes por mor das ocupacións políticas. Certo é que en todos os seus artigos, de estilo pulido e inconfundíbel, latexa o xenio dun escritor con grandes recursos. Malia esa capacidade retórica, Bautista relata as historias dun xeito directo e sinxelo, sen máis artificios que os propiamente necesarios, como el mesmo nos explica no prólogo.

Un contrastado dominio da lingua, unhas grandes doses de humor, un medido distanciamento irónico –sorna e retranca cando cómpren- e as necesarias doses de tenrura mestúranse para oferecer ao lector un produto literario de agradábel lectura, non sempre doado de atopar nos últimos tempos, tan inzados de modas e experimentos. O propio autor advírtenos de que foxe dos artificios modernos e prefire a filiación cos clásicos. Pola forma ben pulida, económica, de desenvolver o relato, pode considerarse na liña de Castelao. Polo xeito de narrar, próximo ás memorias, emparéntase con Silvio Santiago. Pola recorrencia nalgunhas temáticas aseméllase a Ánxel Fole e, nalgún caso, a Rafael Dieste.

O narrador, un nada disimulado narrador-autor, non pode subtraerse de introducir reflexións filosóficas e políticas intercaladas no fío argumental, facendo os relatos máis desenfadados e complexos. A mordacidade ben dosificada dá un ton de naturalidade e de humanidade no que palpita o Bautista home e todo o seu pensamento. O tratamento dalgunhas situacións (a procesión do Santo Antonio) e dalgúns personaxes (o carniceiro falanxista Gaudesio, o Severo, etc.) é propiamente satírico e lembra as mellores narrativas dun Vicente Risco ou dun Carlos Mella. Outros relatos, como A fábula da lavandeira e mais do gaio, caracterízanse por amosar a sensibilidade do autor. Neles predomina o lirismo e a tenrura, poñendo de relevo que polo trato que se dispensa aos animais, tamén se definen as persoas: “Sentín vergoña da crueldade humana, que por simple pracer se entretén con animais dispostos a dar a vida por defender a súa prole”.

,Bautista Álvarez escribe desde o territorio da infancia, ese territorio tan procurado e explorado por escritores/as de todos os lados do planeta. O mundo que se vive na infancia e na primeira xuventude, sexa magoante ou feliz, o mundo no que se medra ás expectativas da vida, onde aniñan as primeiras relacións, conflitos e frustracións, semella sempre o máis evocador e o máis aproveitábel para a criatividade, e a el remiten as narracións máis xenuínas. Ben se pode pensar en Xente ao lonxe, Os biosbardos de Blanco Amor ou en Os dous de sempre, algunhas Cousas e algúns Retrincos de Castelao. As vivencias máis entrañábeis, as historias contadas polos maiores, xa sexan sobre feitos reais ou fantásticos, as mortes, os amoríos, as aventuras, vividos directamente ou imaxinados, son sempre máis impresionantes. O vivido na nenez, curiosamente, lémbrase cunha maior nitidez e exactitude co decorrer dos anos. Deste parecer é Blanco Amor, quen, na xustificación inicial do seu libro de contos Os biosbardos, asegura: “Como obxecto literario (mellor sería dicir poético) participa desa lenda da propia vida que vén a sere a infancia, “esa fadiña de albo porte”, como dixo Noriega”.

Hai nesta actitude, en ocasións, un claro rexeitamento do presente na orde sociopolítica, unha procura de amparo no pasado, no paraíso perdido da infancia, mesmo unha forma de evasión, se quixermos. Ás veces é a tentativa de rescatar a memoria do pasado e a necesidade de sobrevivir ao presente; a consciencia de ter vivido ese momento intensamente, de ter espertado á vida e o intento de vivir para sempre, aínda que sexa literariamente.

Os Retallos daquela infancia son unha boa mostra de que o autor viviu en contacto cunha rica, viva, ás veces mesmo máxica, realidade popular, na que se mesturan todo tipo de recordos de historias relacionados cos santos, coas procesións, cos viacrucis , cos disfrazados de estadea, cos enterrados en vida, cos cregos e cos sancristáns, cos mestres falanxistas, cos asasinos falanxistas…

Nun Limiar que explica as razóns da súa obra, o propio autor advírtenos dunha certa frustración que o invade e da devandita necesidade de procura dun refuxio:

“A causa do cambio de orientación da miña produción escrita, desde a arenga e o panfleto até unha narrativa que anda cerca das memorias, responde a un certo desencanto que só o autor pode explicar. O título é tan caprichoso coma o que no libro se conta. Significa refuxiarse no pasado cando o futuro é tan escuro que parece incerto”.

A segunda prevención en que insiste Bautista ten a ver coa función lúdica da escrita, case única e exclusivamente coa diversión ou pracer que o propio acto criativo provoca no escritor: “Escribín esta serie de relatos para divertirme eu”. Para o caso, prevención innecesaria, pois desde o momento en que o escritor fai pública unha obra, non pode privar ao lector ou ao crítico da súa recepción e da avaliación do produto literario. Efectivamente, o pracer que provoca escribir figura entre as necesidades que adoitan aducir os escritores cando se lles pregunta por que escriben, xunto a outras innumerábeis, mais que todas veñen a redundar en teimas relacionadas coa necesidade: a de sobrevivir, a de aliviar tensións, a de desvelar segredos ocultos, a de sorprenderse a un mesmo, a de encontrarse un mesmo ou encontrar aos demais, a de sentir máis profundamente, a de rebelarse… Mais a escrita, como a maioría dos actos humanos, non é un feito hedonista; sempre cumpre unha función. O escritor abre as súas fiestras e comparte coas demais persoas recreacións do mundo que acostuman ser enriquecedoras.

Castelao, na dedicatoria da súa novela Os dous de sempre “Ós mozos galegos”, alude a esta función lúdica da escrita, tamén cun aquel de modestia: “Prestoume horas de vida feliz e xa me daría por satisfeito co que me divertín ó escribila”. Para engadir seguidamente que a oferece ao público porque contén moito de si mesmo e moito de humanidade.

Hase agradecer a Bautista esta contribución, aínda que sexa serodia, á literatura galega cun feixe de relatos que poderán figurar entre os nosos clásicos. Non pode ser máis que motivo de ledicia descubrir outra dimensión no home que é referente para o nacionalismo galego, que se caracterizou toda a súa vida polo compromiso coa súa patria, compromiso sen fisura e sen quebranto, formando parte do Grupo Brais Pinto, cofundando e presidindo durante máis de tres décadas a Unión do Povo Galego e representando ao pobo galego como deputado do BNG no Parlamento.