O culebrón do Calixtino


¿Realidade ou montaxe? ¿Vinganza ou irresponsabilidade? Preguntas como estas son as que circularon nos mentideiros santiagueses e incluso nalgúns dos medios informativos locais. A desaparición do Liber Sancti Iacobi, máis coñecido como Codex Calixtinus, serviu para que de súpeto nos decatasemos de que temos un patrimonio, neste caso documental, de categoría, pero desgraciadamente ao albur da divina providencia, ou para utilizar unha linguaxe máis eclesiástica, baixo a protección do Espírito Santo.

O contratempo serviu para que diversos cargos políticos e institucionais relacionados coa cultura, e outros personaxes de relumbrón, saísen a derramar bágoas de crocodilo, máis ben para dicir aquí estou eu preocupado pola conservación do noso patrimonio, que para analizar o como e o por que do sucedido. Para tratar de facer algo, o fiscal xefe de Galicia convocou a representantes da Consellería de Cultura e Turismo, do Arcebispado de Santiago e das forzas policiais para tratar sobre a seguridade do patrimonio. A boas horas mangas verdes.

As especulacións

Puidemos ler de todo. De que foi un furto por encargo, cun colaborador na catedral, chegándose a dicir por parte dun membro do Cabido as obviedades de que "el que se lo llevó sabía lo que se llevaba", "sabía lo que hacía y sabía como llegar hasta él", ou cometer a imprudencia de dar a entender que o autor ou autores son parvos, porque é máis valioso o Tombo A.

Hai quen di que o Códice non saíu da catedral e que alguén o escondeu para pedir un rescate ou para pór nun aperto ao deán e arquiveiro por rifas entre os membros do Cabido. Nada novo. Os que andamos metidos nos arquivos das catedrais sabemos que tal falta de caridade entre os membros destas corporacións formaba parte da súa idiosincrasia, aínda que criamos que iso era cousa do pasado no que para sobrevivir defendíanse as prebendas e congruas xeralmente ben retribuídas. Pero nestes tempos ¿que se disputan?

Relacionado coa conxectura anterior, en vésperas da festividade do Apóstolo circulou o rumor de que podería ser entregado baixo segredo de confesión, ou que podería aparecer casualmente, como ocorreu cunha caixa de prata que desaparecera, atribuíndoo así a un milagre de Santiago.

Tamén se comentou que era unha montaxe para facer propaganda dos 800 anos do inicio da construción da catedral románica, unha estratexia mediática planificada para que se falase de Santiago de Compostela a nivel internacional.

O problema

Sexa cal for o camiño que acha seguido o Códice, o problema de fondo é o da falta de seguridade duns bens de propiedade aparentemente difusa, xa que unhas veces dísenos que pertencen ao pobo, sobre todo cando hai que pór diñeiro público para atendelos, que forman parte do noso acervo histórico, artístico e cultural, pero que en realidade son propiedade dunha institución chamada Igrexa, administrada por párrocos, relixiosos e relixiosas, cabidos, bispos e, no caso das confrarías, por segrares. Son de todos e non son de ninguén, por iso unhas veces son furtados, outras espoliados ilegal ou legalmente, e outras perdidos por ignorancia, descoido ou neglixencia dos seus depositarios. Bens mobles que na súa maior parte proceden de doazóns de fieis ou de eclesiásticos, o mesmo que a construción dos bens inmobles xeralmente sufragados pola nobreza, xentes adiñeiradas e en ocasións polo mesmo pobo con contribucións forzosas. Pero en última instancia o Códice en cuestión é propiedade da catedral de Santiago, e segundo as leis de Patrimonio Cultural, estatal e autonómica, os propietarios deste tipo de bens teñen a obrigación de custodialos, e conservalos. Outra cuestión é se o fan e como o fan.

A seguridade

Para conservar un ben desta natureza non só hai que ter en conta as condicións nas que se atopa que afectan a súa integridade, como as de humidade, temperatura, microorganismos que poidan afectalo, roedores, exposición á luz e outros pormenores que coñecen os restauradores e expertos en arquivística e biblioteconomía, senón tamén o da súa seguridade física. É obvio que un libro do século XII débese de tratar con certa delicadeza. Con todo vimos en imaxes manosealo sen utilizar luvas, de maneira que nas follas debe estar depositado o ADN de varias xeracións. Recordo que fai anos na biblioteca do Escorial tiñan as Cantigas de Afonso X xunto a unha fiestra e cando as páxinas expostas perdían a cor pola exposición á luz, pasaban á seguinte.

A pesar de dicir que o Códice estaba nunha nave acoirazada, en realidade parece que se trata dunha habitación de pedra cunha porta con tres chaves iguais que manexaban tres persoas distintas. Antigamente eran máis precavidos e facíano ao revés de maneira que cando se trataba de custodiar caudais ou documentos que pertencían a unha corporación, facíase nunha arca con tres chaves diferentes en poder de tres persoas que se xuntaban para poder abrila.

Un experto afirmou que as medidas de seguridade da tal cámara eran de risa, e que era igual que ter un coche blindado e circular cos portelos abertos.

En resumo. O que chamamos "o noso patrimonio", que non é noso, está máis da man da protección divina que da humana. Quizais por iso Pilar Rojo, presidenta do Parlamento de Galicia, pediulle ao Apóstolo o pasado día 25 que intercedese para que aparecese o Códice. Monseñor Barrio, máis preocupado oficialmente polas cuestións espirituais que polas materiais, obviouno na contestación.

Ao final seremos todos os contribuíntes os que paguemos unhas medidas de seguridade puntuais, da catedral de Santiago, que non solucionan un problema que afecta en maior ou menor medida ás igrexas e capelas que hai nas 3.792 parroquias de Galicia, cuxa salvagarda non se consegue concienciando á sociedade, como dixo un eclesiástico con responsabilidade nestas cuestións, senón que compete en primeira instancia aos depositarios e propietarios deses bens, na maior parte dependentes das dioceses, que terán que adoptar as medidas pertinentes, incluídas as económicas, para cumprir coas súas obrigacións como se lle esixe aos particulares.