O bosón de Higgs e o Códice Calixtino

O mércores, 4 de xullo de 2012, é un deses días que merecen figurar nas páxinas da historia. Porque ese día a noticia que recolleron os informativos das televisións, das radios e ata moitas primeiras páxinas da prensa a nivel mundial, non tiña orixe en Santiago de Compostela nin estaba relacionada co Códice Calixtino, senón que procedía de Xenebra da sede do CERN.

Ante a emoción de físicos de todo o mundo, confirmouse, cunha certeza do 99,99994 %, a existencia de algo que ten moitas das propiedades do bosón de Peter Higgs, o físico que predixo a existencia dun campo no espazo que enche todo o Universo e que é o pegamento, por dicilo dun xeito pedestre, que permite ás partículas básicas interaccionar entre elas e adquirir a masa. A coñecida como “a partícula de Deus”, denominación que non lle gusta a Higgs que é agnóstico, aínda non se descubriu, pero abre a porta a que apareza, a un cambio importante no estudo da Física de Partículas que vai contribuír a desvelar moitos dos misterios do Universo, como a chamada materia escura que ocupa un 21 % da súa masa observable, pois o que vemos é só o 4%, mentres que o 96% restante é materia escura e enerxía escura, denominada así porque non se sabe que é.

O día que se confirme a existencia do bosón de Higgs, a ciencia tamén dará resposta a unha pregunta relacionada coa relixión: a existencia ou non de Deus, ese algo que está en todas partes, principio e fin de todas as cousas. Pero esta noticia seguramente pasou inadvertida para a Igrexa católica, tradicionalmente contraria á evolución da ciencia, pois, como dixo Albert Aesteim para evitar discusións estériles, unha cousa é a relixión e outra a ciencia.

Descoido do patrimonio

A noticia do día para os medios galegos foi a aparición do Códice Calixtino logo dunha ano da súa desaparición. É normal que así fose pola importancia da peza para a nosa cultura. Estaba nun lugar cutre, no rocho situado no soto dun garaxe do número 27, da rúa Rosalía de Castro de Milladoiro (Ames), propiedade dun electricista que traballou na catedral.

Os que pensaban nun roubo ao estilo de Erik o Belga, un dos máis soados ladróns de arte do século XX, leváronse unha desilusión. Porque Manuel Fernández Castiñeiras resultou ser un señor moi normal, fisicamente limitado, pero aparentemente moi devoto. Todos os días madrugaba para trasladarse a Santiago e asistir á misa das 7,30 na catedral. Ultimamente os mexapías estannos a dar desagradables sorpresas.

O lugar da aparición do Códice era cutre, pero non menos doutros que hai nas igrexas con obxectos abandonados de valor histórico e artístico. Visitando unha igrexa do norte da provincia de Lugo nos anos setenta, chamei a atención do párroco sobre a importancia dunha imaxe que estaba no retablo maior. De seguida me levou a un recuncho, cheo de bancos, porta cirios de madeira e outros aveños amoreados, de onde sacou unha imaxe medieval, non tiven tempo de examinala para saber se era románica ou gótica, que por estar en malas condicións e ser “moi vella”, atopábase tirada no chan. O crego manifestoume que don Santos San Cristóbal Sebastián, creador do Museo Diocesano de Mondoñedo, queríaa levar por que dicía que era unha peza de interese, e sen darlle a máis mínima importancia volveuna a tirar. Por fortuna non todo o clero é tan ignorante, pero non estaría demais que cada diocese dera uns cursiños de información e formación sobre o patrimonio eclesiástico.

Nun pobo da zona do Val de Lemos, non hai moitos anos que ardeu unha palleira onde se gardaba unha cruz procesional de prata renacentista, agochada alí para evitar que a roubasen. O remedio foi peor que a enfermidade pois o lume produciulle graves danos.

Son moitos os obxectos de valor que os curas esconden nos lugares máis estraños para evitar os roubos. Lugares que eles só coñecen, de maneira que se morren eses obxectos pérdense. Do mesma xeito que a Xunta ten depositados nos Museos Provinciais as pezas arqueolóxicas que aparecen no seu territorio, as dioceses deberían ter nos seus Museos Diocesanos os obxectos de valor das igrexas para custodialos, permitindo, se o pobo o demanda, o seu uso nas igrexas de procedencia en determinas ocasións. Esta é unha política que xa se fai en algunhas dioceses, pero non en todas.

Un trato pouco axeitado

Unha das cousas que se destacou é que o Códice non sufriu ningún dano, que ata conservaba as marcas con que se sinalaban determinadas páxinas no momento da súa desaparición. Este feito non di moito a favor dos encargados da súa custodia, protección e coidado. A protección xa se viu que non era adecuada e o coidado deixa moito que desexar. Polo que se ve nas fotografías as marcas son simples tiras de papel. Nin sequera ten unha cintas de seda como as que tiñan os libros de misa para sinalar o lugar das lecturas e pasar as páxinas sen facelo co dedo. Pero ademais foi identificado como o auténtico, segundo o deán, porque conserva as súas anotacións feitas a lapis.

As imaxes de vídeo son elocuentes do manoseo ao que está sometido o Códice, cos bordos inferiores negros nas esquinas dereita e esquerda de pasar o dedo ensalivado durante centos de anos. Outro tesouro que garda o Calixtino, que debería ser estudado polos biólogos, é o ADN de varios centos de xeracións que o tocaron.

Xa sei que ás veces se esaxera e se sacralízanse estas cousas, algo que eu critico, pero seguramente un experto en bibliotecomanía escandalizaríase ao ver con que naturalidade se toca esta xoia bibliográfica sen protexer as mans cunhas luvas para evitar que sobre as súas páxinas de pergamiño se deposite a graxa dos dedos.

A avaricia rompe o saco

E de sacos hai que falar. A min chamábame a atención ver ao sancristán da catedral de Lugo que saía pola porta da sancristía cun carretillo no que levaba unha pesada carga metida en bolsas de plástico. Picado pola curiosidade observei a onde se dirixía, e vin que entraba na oficina principal de Caixa Galicia inmediata á catedral. Aqueles sacos levaban as moedas recollidas nos cepillos deixadas polos fieis como esmola. Historicamente a diocese e a catedral de Lugo foron pobres en comparación coa de Santiago. Nesta igrexa entran todos os días do ano miles de devotos que adoitan deixar algo.

Unha das sorpresas que deparou a detención do electricista foi que atoparon preto dun millón de euros nunha das súas propiedades e 200.000 noutra, o que fixo pensar que o Códice fora vendido. Pero non. O Códice seguramente foi retirado do seu lugar para prexudicar ao que era arquiveiro e deán, José María Díaz, pola inimizade que mantiñan.

Moitos se preguntan de onde saíu tanto diñeiro, sen contar o investido na compra dalgún inmoble. Hai quen di que pode proceder da venda de obxectos subtraídos da catedral, hipótese pouco probable porque terían que ser moitos e de gran valor para poder render esas cantidades.

Non fai falta ser un Sherlock Holmes para intuír a súa procedencia. É moi probable que o señor Manuel, utilizase a táctica das criadas que cada día sisaban uns céntimos ao facer a compra que lle encargaban as súas amas. O electricista tivo oportunidade de meter a man nos petos da catedral, onde pasaba a maior parte do día, durante 25 anos. E xa se sabe que moitos poucos fan un moito[1].

A existencia na súa humilde casa de moedas de varios países pode ser un indicio do subtraído antes de que entrase en vigor o euro. O mesmo podemos dicir da presencia de dólares. Os santuarios, desde moi antigo, foron os grandes negocios da Igrexa. O de Santiago tamén o é, aínda que se queixen os membros do seu Cabido, sempre necesitados de cartos para atender o templo. Forma parte da súa idiosincrasia, non é máis que un xeito vergoñento de negar a súa atracción polo vil metal ao que fai mención a inscrición que figura no Crismón do século V da Ermida (Quiroga), que se conserva no Museo Diocesano de Lugo: O OURO É COUSA VIL PARA TI; NON DIGAMOS XA A PRATA; É MOITO MÁIS O QUE BRILLAS POLA TÚA PROPIA FELICIDADE.

Se o protagonista da subtracción non furtase o Códice, ninguén se decataría da cantidade de diñeiro que foi reunindo ao longo dos anos. Ata agora Rajoy lle deu a oportunidade de branquealo, facelo visible e legal abrindo unha conta nun banco e pagando o 10 %, sen que ninguén lle preguntase pola súa procedencia. Pero, como di o refraneiro, “A avaricia rompe o saco”.

[1] O artigo foi escrito o día 4, e o 5 a policía confirmou esta hipótese.