Meses de viño... e sidra

Entre setembro e outubro o agro galego ocúpase nos primeiros labores de produción do viño; todo o mundo o sabe. Os viños galegos teñen acadado merecida sona pola súa calidade e contan ademais cunha tradición milenaria.

Suponse -con motivos dabondo- que as videiras foron aclimatadas na nosa terra polos romanos, haberá cousa de dous mil anos en números redondos. Antes deles o viño era desde logo coñecido e consumido polos habitantes dos castros, pero a dicir de Estrabón (que escribía aló polo século I a.C.) só se obtiña por vía comercial, traído polas xentes do Mediterráneo (navegantes fenicios, cartaxineses e gaditanos, ou polos mesmos romanos) e en cantidade necesariamente limitada, de maneira que os galaicos daban rapidamente boa conta del nas festas, bailando a muiñeira.

Logo, desde que Roma establece o seu Imperio na Gallaecia, o viño foise xeneralizando paseniñamente, cultivado xa no propio país. Desde logo no século VI xa estaban en uso os emparrados ou lovios, como aquel que (segundo nos conta Gregorio de Tours) cubría o amable camiño polo que se accedía á recén edificada catedral de San Martiño de Ourense, do que penduraban apetitosos acios de uvas sagradas. A palabra lovio está presente na toponimia, e non deixa de ser interesante reparar en que se trata dun dos escasos vocábulos suevos que coñecemos. Tal vez os suevos (que viñan do sur da Alemaña, terra dos viñedos do Rhin) tivesen algo que ver na propagación das videiras por Galicia.

A partir do momento en que temos documentación en abundancia (do século X en adiante) comprobamos que o viñedo vai estando por toda parte, en expansión imparable. Isto é xa unha historia evidente.

Mais hai outro labor tamén moi propio destes mesmos meses: os relacionados coa colleita da mazá e a produción de sidra, bebida relegada polo viño a unha posición de modestísima invisibilidade, reducida ao ámbito doméstico labrego, ata o punto de semellar que Galicia non é terra de sidra. Ninguén ignora, en cambio, que Asturias (onde o viño non se dá) si que o é, de tal maneira que sendo Asturias parte da antiga Gallaecia con todo dereito se pode afirmar que a sidra é unha bebida galaica.

Volvamos a Estrabón. Os galaicos dispoñían de pouco viño, pero por forza habían de ter outra bebido alcólica de consumo común. Infórmanos ese xeógrafo-historiador, no idioma grego en que el escribía, de que os galaicos producían «zythos» (ζυθος), que sempre se traduciu por unha especie de cervexa, cousa que a min, ademais de inconcreta, fáiseme difícil de crer, pois non ficou en Galicia ningún rastro desa tradición, o cal sería sumamente raro. Nos documentos galegos altomedievais aparece abondosamente a sidra, denominada en latín «sizera», o cal non pode deixar de suxerirnos que debía ser diso do que falaba Estrabón, toda vez que aquel nome grego se pronunciaba algo así como tsizos.

O caso é que a través da referida documentación (dos séculos IX a XI) compróbase sen lugar a dúbidas nos diferentes tipos de contratos, de norte a sur de Galicia, a intensa presenza de mazairas, pumares e incluso da sidra xa elaborada.

De aí que aínda ben entrado xa o século XII, cando o clérigo francés Aimeric Picaud chegou en peregrinaxe ata Compostela, deixase constancia escrita na súa Guía de Peregrinos (un dos libros que forman o Códice Calixtino) de que Galicia era terra boa en sidra.

Sen embargo, ao longo dese mesmo segmento cronolóxico, o viño irrompe e vai paulatinamente ocupando o lugar máis importante, ata erixirse en protagonista da produción agraria e do comercio galego medieval, desprazando a sidra ata deixala reducida a esa humilde condición de bebida destinada en exclusiva (aquí, en Galicia) ao consumo interno da familia. Cando non, as mazás déixanse ciscadas polo chan ou regálanselle aos porcos; por veces, veñen asturianos e vascos a mercalas a baixo prezo. Non deixa de haber en todo isto unha triste metáfora do país.

Hoxe en día a sidra galega, tan propiamente nosa como de Asturas, País Vasco ou Bretaña, asoma timidamente grazas a varias iniciativas particulares, nas que cómpre imprimir -como acontece co viño- un selo galego inconfundible de orixe e calidade.

¿Estará de máis repetir que é preciso dignificar todos os nosos recursos e botarmos man deles?.