Mercar libros

Hai ben tempo que veño advertindo do mal uso, por abusivo e intensivo, das ferramentas informáticas, da información internáutica e mais da comunicación do que se dá en chamar redes sociais. Como xa me tiven que defender veces da acusación de anticuada ou arcaica, non insistirei maiormente en como non refugo en absoluto o uso instrumental, auxiliar e taxado no tempo de todas elas. Mais o que si critico e rexeito abertamente é o abuso e, ao tempo, o desuso doutras fontes de información e de coñecemento que xulgo imprescindíbeis. Dáse a circunstancia de que, hoxe por hoxe, o ser humano continúa a ter a mesma conformación cerebral que os nosos antepasados directos e, igualmente, dáse a circunstancia de que o día continúa a ter vinte e catro horas para todo o mundo, a semana, sete días, e o ano trescentos sesenta e cinco ou sesenta e seis días. Temos, por tanto, unha capacidade mental limitada e un tempo finito, non eterno. A información e o coñecemento que aquelas nos transmiten están inevitabelmente asociados á imaxe e impoñen, velis nolis, o zapping, o cambio cando algo non nos agrada ou non o entendemos, a fragmentación, a tradución de máquina, que converte un idioma en ilexíbel ou, en definitiva, o efémero e falto de reflexión, sempre detrás da novidade, do último do último que tendemos a reputar como o máis actual ou valedeiro.

As anécdotas por min vividas directamente son abondosas. Na miña última viaxe en tren a Santiago de Compostela, tiven a curiosidade de reparar no que agora relato. O vagón en que viaxei estaba ateigado de rapazas e rapaces, moitos deles supoño que estudantes. De feito, eu era a única persoa da "segunda idade". Todas e todos, agás dous, que ían falando entre si, estaban "colgados" ben do teléfono móbil, ben do ordenador, algúns con grave xesto, case angustiado, como se a máquina non lles devolvese o que esperaban. Ninguén lía un ou nun libro. Na miña experiencia docente de anos na Universidade da Coruña, couteime ao principio de lles recomendar aos meus alumnos que había libros que tiñan que mercar, obras clásicas fundamentais (Rosalía de Castro, Pondal, Curros, Castelao, Otero Pedraio...) que non eran en absoluto axudas bibliográficas senón materiais básicos para a súa propria biblioteca. Retraíame pensando na cuestión económica. Enganábame completamente. Para o móbil de última xeración, ou a Black berry ou o último ordenador coas mellores prestacións non había problema de diñeiro. O libro conseguíase na biblioteca ou ben a golpe de fotocopia, como material funxíbel, só apto para aquel curso ou para aquel exame. Algo coido que conseguín na dirección contraria. Igualmente, tiven de recordar o meu dereito e, sobre todo, o meu deber de coñecer a letra escrita a man de cada un deles e delas, non a través da impersoal (e plaxiábel ou retallábel a base do método do "corta e pega") do ordenador correspondente. Os libros, de por parte, hai que os ler inteiros, por certo (tamén obxecto de recordación), non a cachos... Semella que un libro lles queima as mans, queixábase a miña irmá hai pouco, en falando doutras materias como a economía diferentes das que eu imparto e onde se ve obrigada a lembrar as mesmas recomendacións.

O pensamento rápido, cómodo e plano a que nos queren afacer de vez retruca sempre que a capacidade de escolla é igual en papel que na pantalla e que pertence á liberdade do individuo elexer convenientemente os contidos. Sigo a discrepar deste xuízo. Un libro, como obxecto, obriga a nos concentrar nel sen outras distraccións e lévanos a practicar un exercicio mental activo onde a nosa mente traballa para tratar de atopar a significación correspondente. Non é o caso da mobilidade extrema que nos permite a pantalla.

Particularmente pernicioso coido que é, na infancia, cando a plasticidade do cerebro precisa constantes instrumentos de fixación para a adquisición de destrezas básicas e cando é fundamental mellorar e ampliar a fala a base de exercicios de lecto-escritura e de verbalización da comprensión correspondente, delegar no manexo do ordenador semellante función. As autoridades educativas chúfanse de camiñaren cara ao obxectivo dun ordenador por cada dous alumnos. Teño brincado con que lle podían dar a volta e trataren de conseguiren dous para cada un. Deste xeito, o lucro das multinacionais do sector aínda sería máis volumoso e a planicie mental acadaría o estado de manexo de conciencias e de condutas conveniente. Por enésima vez repetirei que o novo non é, na miña opinión, ecuacionábel ao moderno ou progresivo.

Nestas cavilacións, bato, nunha revista, cunha entrevista que me encheu de alegría. Trátase dun alto especialista na materia, filólogo estadounidense, por tanto pertencente ao expendedor mundial de toda a ciencia e de todo o saber, que diagnostica como o abuso de Internet inflúe negativamente na nosa capacidade de recordar, no exercicio continuado da leitura en libro e, aínda, nas nosas capacidades cognitivas. Con efeito, Nicholas Carr sentencia que "a máquina domina o ser humano" e que, en consecuencia, "seremos moito menos críticos con todo na vida". E, aínda: "Os hábitos que inculcamos ao noso cerebro ao usarmos o pc non se esvaen ao apagármolo. Os psicólogos e científicos descobriron que os nosos procesos máis profundos de pensamento só se poden acadar cando es capaz de recordares cousas. E cada vez temos menos capacidade para o facer".

Así as cousas, e para que non se me acuse de contradición ou de paradoxo argumental, ao estar a escreber para un xornal dixital, ocorréseme oferecer as seguintes modestas e factíbeis recomendacións:

1ª. O vídeo matará a estrela da radio, cantaba hai moito un grupo cuxo nome xa non recordo. Para que a pantalla non mate o libro e a leitura, cómpre dosificar, limitar taxativamente ou seu uso. Anímense á novidade: comeza a primavera!

2ª. O coñecemento reflexivo, a contemplación, a meditación... non son excrecencias dun pasado desbotábel, senón acompañantes precisos da nosa condición humana.

3ª. Toda a información facilitada por Internet ha de ser meio e non fin en si mesma. É a distancia que vai de oferecer recursos a dar receitas, como lles digo aos meus alumnos.

4ª. Hai vida humana sensíbel fóra das redes sociais; inclusive paisaxes que se poden contemplar, bípedes humanos con que se pode estabelecer comunicación verbal directa, vida, en fin, non só virtual.

5ª. Segue tendo valor a secuencia seguinte: ir a unha libraría; mercar un libro; decidir lelo e facelo; animarnos incluso a escreber, sobre el, algunhas notas a man, para comprobarmos que non perdemos a habilidade amanuense.

¡Que inxenuos os estudantes da miña época cando ríamos dos "burgueses" que mercaban libros por metros para decoraren a mobilia das súas casas! Ao menos, se hai libros nunha casa, algún día se poderán ler...

Recomendación final: acaba de se publicar unha obra monumental dedicada á nosa escritora fundacional, Rosalía de Castro. É da autoría de Francisco Rodríguez, o galego con máis acabado coñecemento sobre ela. Está editado pola AS-PG e o seu prezo case me atrevo a dicer que é ridículo, por pequeno, se o compararmos con outros bens ou servizos. Ten moitas páxinas, é certo (máis de setecentas), mais asegúrolles que da súa leitura podemos tirar proveito todas e todos os que temos a vontade de coñecermos algo máis de nós mesmos, do valor da nosa cultura e da nosa historia e de quen a construíu con empeño heroico.