Cousas do matiz

O matiz vive tempos difíciles. Nos tempos que andamos, de crise económica para moitos e de desorde moral para uns poucos pero irredutibles, o matiz é un luxo do que se adoita prescindir sen rubor. Predomina, agora, o trazo groso nos discursos e certos argumentarios "intelectuais" anoxan polo tufo tabernario que desprenden (¡Se me deixaran a min...!). Nada novo, porén. Todos os períodos de crise caracterizáronse pola superioridade do músculo sobre a racionalidade, pola palabra de orde mil veces repetida antes que pola análise demorada da realidade. A demagoxia frorece nunha primavera de sumidoiros e o paradigma testicular convértese en norma de actuación. Nada novo, repito. O malo é que o tufo tamén invade as mentes que, antes, aborrecían da simplicidade.

Lin varios libros de Javier Cercas. Dalgún deles, é o caso de Anatomía dun instante gardo unha lembranza vívida porque me pareceu un xeito novidoso de achegarse a un asunto tan espiñento como o golpe de estado do 23 de febreiro de 1981. Son moi discutibles algunhas das conclusións ás que chega a propósito da Transición (de feito non concordo con case ningunha) pero agradoume o tecido argumentativo ao redor das figuras dos que el recoñece como marxinados (Suárez, Carrillo e Gutiérrez Mellado) e de como singularizou na súa negativa a deitarse no chan a heterodoxia das súas traxectorias. É unha historia ficcionada que nos desvela a profundidade dos comportamentos humanos, das miserias e glorias ás que se expoñen aqueles que saen do carril. É a procura do matiz, do detalle, da finezza. E benvidos sexan eses regates no mundo dos esquemas.

Esoutro día, haberá case un mes, lin un artigo de Cercas nun xornal madrileño. Era dun teor ben distinto do que lle tiña lido ata agora. Era un artigo político, pero político dos que teñen que ver coa actualidade máis inmediata. En realidade non era un artigo, era unha queixa, un laio, pola debacle electoral do PSC-PSOE. O moi matizado autor que eu recoñecera no "ensaio" sobre o 23-F e o procurador de sentimentos encontrados que se expresaba polas páxinas de Soldados de Salamina, convertérase nun acedo crítico da deriva nacionalista dos socialistas cataláns e reclamaba, que digo, esixía, a volta ás orixes dun partido da esquerda. Ao facelo, Cercas aproveitaba para pasarlle a navalla de barbear ao propio nacionalismo. Así, como un xenérico sen marca. Na mellor tradición da escolástica unitaria e centralista (e internacionalista), o acirrado autor acusaba aos nacionalismos de seren reaccionarios, conservadores (sic), insolidarios, e tutti quanti. E remataba coa admonición final: o nacionalismo é unha peste da que calquera esquerda ben entendida ten de apartarse. Dixit Cercas.

Son tempos de crise para todos, mesmo para os panexiristas do matiz. O mundo é moi simple nesta teoría. Todo o que non me aproveite ten que desaparecer. ¡Pero que triste é comprobar que o matiz non é máis que unha cuestión de puro oportunismo!. Porque na volta da inseguridade, a única seguridade que atopan algúns é a recuperación dos estereotipos máis vulgares, dos discursos gastados e caducos que noutrora enarborou aquela esquerda imperialista e cosmopolita para negarlle o pan e o sal aos pobos que procuraban ar e vida. O matiz está en crise, nunha crise cíclica e agónica, e non hai plans de recuperación que o atendan. Abonda con ver a dirixentes políticos e opinadores varios con que soltura se manexan cos conceptos enfáticos. Nazismo, totalitarismo, anticlericalismo danse da man con acusacións de xenocidio, negación da vida, corruptores, etc. Que palabras quedarán para o día no que os totalitarios, os xenocidias, os infames retornen por estas terras?.