COIRO , COIRÓS e os ENCOIRADOS de Marín : Un mergullo no xeito medieval de distribución das terras de cultivo

Para explicar estos topónimos temos barallado varias teorías ; velas aí:

Houbo un tempo en que pensamos que a explicación estaba na suposta abundancia do ACEBO, nos montes de Coiro. Supuxemos que todo procedería dun MONTE ACEVORIO que, coforme ACEVEDO deu en QUEVEDO, así ACEVORIO > AQUEVOIRO> AQUOIRO daría no noso COIRO.

Hoxe xa non pensamos dese xeito.

A segunda teoría veu motivada por a traducción que á palabra “coyrella”,daban algún copistas portugueses.

Vexamos o que P. Vitervo expresa ao tratar do asunto.

“COIRELLA e Quairella. Quairelaria e Quadrela. Casal que constava de algumas peças de terra,umas vezes juntas e outras separadas, mas sempre bastante para sustentaçao e mantença de um lavrador e sua mulher , além dos filhos,….. Os nossos primeiros reis repartiram em coirellas ou casaes quase toda a terra de Panóias,….”

A partires distes dados supuxemos que, se COIRELA procedía dunha QUADRELLA latina, podería ser que COIRO viñese orixinado dun QUADRUS, atendendo ao xeito de partir o terreo en retallos cuadrados.

Por un tempo permanecimos nesta interpretación, até que limos a opinión que sobre o tema tiña o noso admirado prof. A. de Almeida Fernandes ao estudar a orixe do nome de COURA; exprésase diste xeito :

“Coura e Courela devem ter a mesma raíz, mas nao é fácil determiná-la ou establecer a relaçao, até pela evoluçao de sentido que “courella” predial (que COURA nao revela) certamente sofreu.Pelo menos por COURA, a raíz debe ser prerromana, Kar, Car(r)- “pedra”: ainda hoje o sentido de “courela” predial é algo pejorativo quanto ao valor ou á qualidade do respectivo solo ou terreno.Isso nao impede que a palavra “courella”= “ coura” + ella, tivesse sido usada já nos séculos XII-XIII como sinónimo de “casal” com toda normalidade.

Ora, o Dicionário Onomástico diz o topónimo “Courella ”do latim “quadrella”, como em DE.( A GE nem indica etimología alguma).

Em 1196 e 1194. “coyrele” e “querelle”, em idênticas condiçoes ou referencias prediais. Para a freg. do conc.de Armamar, temos em 1258 CORIA e COYRA, que pouco adianta: mas a raíz latina “quad-” parece sempre de excluir, a pesar do que diz DE e diz DO( o mesmo autor)”.

O mesmo autor escrebe noutra obra toponímica:

“…..Na verdade, o topónimo COURA é de origen pré-romana.quanto deduzo destas e outras circunstancias, mas à primeira vista nao me parece da raíz “cor”= “pedra”G: talvez já o seu sentido fosse agrícola, pasando para “courella”, que creio nada ter com um latim “*quadrella”.Na verdade quadrifínios eran generalidade na agrimensura romana: logo, nao iriam particularizar-se desse modo predialmente. Todavia ,há maneira de conciliar com a raíz “cor”,”car”, pré-romana: os arroteamentos agrícolamente iniciativos, e daí de todos os tempos; e assim nada mais inteligível que alguns, já em épocas remotas, se fazerem em locais defensáveis e por isso altos e selváticos, alcantilados em si o unas vizinhanças, resultando os predios chamados “*korias, *kaurias > “couras”. A designaçao “courella” viria mais tarde, como acima se propoe, sem obrigaçao de circunstancias naturais como aquelas , ou outras.

……Chegou a haver mesmo o “coureleiro”,funcionario ou régio ou municipal que distribuía as terras destinadas a acourelamento ou “courelas”,…..”

Depois de ler ao sábio lusitano a nossa suposición de que COIRO ou COURA proceda de un QUADRUS latino ficounos un pouco abaleante.

Está claro que nos atopamos diante de chamadeiros relacionados co cultivo da terra pero resistímonos a partir para a orixe pre-romana que Almeida Fernandes preconiza para COURA e por tanto para o noso COIRO.

Precisamos un novo paradigma que estructure todo dun xeito convincente.

Este modelo atopámolo ao traveso do verbo latino COLO, que significa “cultivar a terra”, e daí “colono”, “ campo que se da a un arrendador que traballa a terra”.

De un *COLORIO ou *COLONORIO sairía o noso COIRO e tamén a Paredes de COURA raiana.

O San Jiao dos ENCOIRADOS, que era o antigo nome de Marin debería o seu nome a un antigo “encourelamento” ou reparto de terras entre novos INCOLAS ou colonos vindos de fora ( os INCOLORIATOS).

O COIRO de Cangas facendo honor á sona que ainda ten hoxe de parroquia labrega, debería o seu nome a un terreno COLONORIO, onde se asentou a novos labregos ao estilo do que nas nosas aldeas se chamaba unha AGRA ABERTA, ou sexa un reparto dunha extensión agrícola entre diferentes donos.

Aí debe estar a raíz dunha chea de nomes do País como:

COIRA, COIRAS, COIRÍO, COIROA, COIRÓN e COIRÓS.

As parroquias estradenses de apelido ANCORADOS explicarían o seu nome a partires dos INCOLONORATUS latinos usados en tempos medievais.

E seica non deberá á mesma orixe a Vilanova de ÂNCORA viciña ?

No noso modelo todo encaixaría pois “coirella” sería un diminutivo, xa medieval, do latino COLONORIA (COURA), e todo relativo a cuestións prediais de reparto do solo agrícola sen ser preciso recurrir á unha suposta orixe pre-romana.