Casa

Ao fin é o cabo cada un ten tras si a súa particular e intransferible Ítaca de orixe. Unha tribo e unha historia. Un referente de ida e volta. Unha casa, humilde ou fachendosa, que marca e inflúe e cara á que sempre regresan as lembranzas…Por algo a morriña, por algo cantan os poetas á casa. Fixoo o vasco Gabriel Aresti:” Defenderé/ la casa de mi padre/contra los lobos/contra la sequía/contra la usura/contra la justicia… se perderá mi alma, se perderá mi prole,/ pero la casa de mi padre/ seguirá/ en pie”. Fíxoo Manuel María referido a súa casa natal de Outeiro de Rei, xa museo do poeta: “... A casa é o noso reino,/o único posíbel paraíso...”/ E tamén hai poetas, como Benedetti, que cantan o que se perde pra acampa ró escampado:” /donde rien y comen/ copulan y duermen/ juegan y piensan/millones de huespedes que se aburren/ y tienen pesadillas y ataques de nervios/...y yo no sabré donde guarecerme/ porque todas las puertas dan afuera del mundo”.

Recorrendo Galiza miramos pro horizonte e inevitablemente a ollada peta con algunha casa. Cada cal coa súa historia de vida e morte. Entristécennos os pardiñeiros cubertos de edras, a carón da que aínda se estende a figueira dando figos polo inicio de cada outono. A vella casa parroquial destellada, a que noutrora tivo crego, criada, sobriño e grandes ceas. Alegrámonos ó ollar tellados novos sobre vellas casas, en pazos ou en cachopas, pobres ou ricas. Algunhas sabiamente, respectuosamente rehabilitadas, combinando tradición e contemporaneidade, en función do seu uso e das novas tecnoloxías agrarias. Obras feitas coa dignidade que quixeran os ancestrais que nos seus alicerces verteron tantas ilusións e suores. Outorgándolle o seu propio idioma nese combinado de pedra e cal, de solaina e galería ben pintada, cheminea, faiado, adegas, rochos, palleiras, cortes…e señoreando á eira o cabaceiro, cos seus pináculos ou a cruz…os valados, o ciprés, os loureiros que incluso actúan de barreira contra á ameaza do lume. Pola contra non nos gustan os imperantes cercos de tulla. Agora algunhas casas acondicionadas para o turismo rural, outras para seguir servindo cada xornada ou nas vacacións. E tamén saltan e dañan á vista os desastres, o desánimo e a decadencia, as casas “customizadas” con latóns, uralitas, ondulines, postes e cables, bloques de formigón e ladrilladas vistas e mal empregadas, invadindo, insultando á paisaxe, á tradición e á sensibilidade.

Na Galiza que se urbaniza, aínda quedamos moitos, coido que a maioría, que tivemos aldea ou vila e nela a historia dunha casa. Agora xa non é así, vivimos nun piso, en comunidades inmensas, e como si se tratara dunha mercancía máis, hipotecámolo, pagámolo, decorámolo, cansámonos del, revendémolo e ímonos pra unha nova urbanización...como si mudaramos de traxe. Insensibilizándonos mudanza tras mudanza... e mentres tanto, moitas cousas perdidas no camiño.

Lembramos, herdamos e algúns coidamos, aínda que pesa, a casa de orixe. A casa dos devanceiros. Pobre, humilde ou rica, pero marcada pola pegadas, polas cicatrices e moitas historias ocultas, penurias, sacrificios por erguela, ampliala, servir ó seu contexto agrario ou urbano, mantela, pagar os trabucos e sempre exposta a toda treboada, ás partixas , a un plan viario, a un capricho. Arranxos, contribucións, ameazas... faise difícil preservar a historia, ese museo persoal e intransferible no que, tras o postigo habitan as lembranzas dunha cara matriarcal, topografiada en dor e tenrura, dicindo adeus... as sombras e as pantasmas dun pasado persoal e intransferible. Espazos íntimos onde o renxer dunha porta ou dunha táboa, unha mancha na cal da parede, un cadro, unha imaxe, unha raiola de luz teñen idioma e avivan a lumeirada dunha historia pasada. Onde todo o que se muda de sitio deixa tras si unha estela e un tremor, onde o que se rompe ou se perde manca o corazón algún tempo e sempre deixará o remol dunha interrogación. Esas sensacións de pasado, esa poética tamén envellece, prescribe, pérdese, trastórnase e faise arqueoloxía nos pisos das urbes, entre o rap os patinetes e os grafittis globais. Novas fórmulas a artillar memoria, pero nós contamos a da nosa casa.

,Casas aquelas con cociña e cheminea, sinónimo de fábricas de fartura, testemuña dun longo proceso: dende a cultura do fume coa lareira, logo á bilbaína de ferro, coa que conviviu, fregada e puída con pedramol, pasando polos fedorentos e afortunadamente efémeros forniños de petróleo, seguindo polo butano e xa logo pola vitrocerámica... e agora casas sen cociña... Casas aquelas de lacenas empotradas na pedra, abrindo a frescas adegas, presididas por vellos pipotes nos que madurou o viño, paraíso das arañeiras, madeiras coas que non pode a couza que se vai a rillar no verao as bigas. Quizais aínda quede pendurado do teito, apoderado do balor, un paquete de unto que noutrora foi compañeiro de lacóns, xamóns e restras de chourizos, ramalletes de ourego, romeu e outras plantas aromáticas da medicina e do capricho poético caseiro. Restos de vida e bruxería que hoxe reséntense de humidade ó se mudar o ritmo da ventilación, de portas que sempre estiveron abertas. Namentres as ratas e as cascudas asexan. Comedor que era alegría familiar nos días de festa, ou pola contra revestido de loito e de tristura nas horas das despedidas, dos velorios... presidido dun reloxo, co seu péndulo de lira marcando con ritmo e teimosía o traballo e os sonos, supervivinte do capricho ilustrado dun devanceiro, baixo un cadro da Santa Cena leonardesca. Improvisada decoración, complementada por fotos de estudio dos bisavós, serios, tesos, conscientes de posar para a intemporalidade, presumidos e bigotudos eles, submisas elas, matronas sedentes, lucindo artesanais encaixes e broche das festas, o mando da casa. Colección, galería fotográfica familiar, fotos quizais feitas por pioneiros seguidores de Daguerre. Fotos dos emigrantes, dos ausentes, dos días felices, entre algún paisaxe pintado polas aspiracións artísticas fracasadas dalguén... Cuartos con nome propio: o cuarto do papa, o da mama... ou bautizado con calquera nome de quen fixo para e fonda nel. Estancias con mobles encargados á artesanía local, madeiras de castiñeiro, de carballo, de nogueira, obra coidada dalgún milmañas que se esmerou para a casa. Camas que noutrora se cubriron con colchas artesáns de la o de liño, feitas en moitas horas de tear, de paciencia e saberes tradicionais. Aparadores, mesiñas con santiños de madeira, case sempre un san Antonio, o que cada noite escoitou oracións e segredos que limitaban cos ronquidos e bostezos do espertar. Supervivintes que non sucumbiron ós quincalleiros que chamaron na porta. Láminas con de vidas de santos, catequese que nos metía en soños e medos. Armarios e caixóns difíciles de abrir, os que quizais aínda garden arrecendos que feren a alma. Roupas do pasado que esperan por quen non volve, a non ser para algún Entroido. Cuartos cun cheiro especial, a noces, mazás ou a sancristía. Porque algo de templo teñen as vellas casas. Chineiros, alzadeiros, artesas, arcas, armarios, escanos, bancos... coa pátina do tempo, coidados pola liñaza, raiados nun acontecer xa esquecido, quizais repintados por algunha mau insensible.... Casas con patín, de chanzos nos que nas tardiñas se contaban historias, solainas, galerías pra tender a roupa, abertas a unha parra que costa podar e vendimar, a unha eira, a un hórreo que era a dignidade e que incluso agora se maltrata, ensombrecido ou chabolizado.

Etnografía, pasado pagán, aldea encadrada nunha paisaxe de montes ondulantes, cambiantes en cada hora, compañeira das nubes que pasan, espazos coutados por unhas paredes, por unhas crenzas, por uns medos... E alguén razoa que aínda non é maiúscula a crise cando se deixan a ermo campos de vida, alicerces e herdos de pasado. O humanismo en crise, a casa en crise, a nación en crise e o imperio a imperar.