Andando os camiños de sempre para coñecérmonos

Camiño de Ferrol a Compostela. Acoden á miña mente os versos do poeta que iría do Courel a Compostela. Vou de Ferrol a Compostela, mais non camiño por unha terra liberada. A Galiza pola que ando está chea de cemento, eucaliptos, casas a medio facer, asfalto ou saburra nos camiños, en moitos casos cando non era preciso, mais é preciso “urbanizar” todo, pois hai medo á natureza, hai que dominalo todo, que non queden espazos libres. O que está fóra do urbano é perigoso. Mais tamén, porque como dicía Otero Pedrayo os camiños están acugulados de tempo pasado e non convén que mostren un xeito de construción cultural. Mellor baleiralos dese tempo pasado, nin por mellor ou por peor, só para que non se teña conciencia dun pasado, dun xeito determinado de ser.

Fago este camiño por segunda vez e non por motivos devocionais ou de promesa. Non me sinto peregrino. Na primeira vez había que dar un rodeo no Ferrol Vello, onde comeza esta ruta cara a Compostela. A rúa Carme Curuxeiras estaba cortada polo perigo de derrube das casas abandonadas. Toda a rúa no abandono e cortada para o paso de peóns, e cortada varios anos. O xermolo da cidade de Ferrol no abandono. E estamos diante dun ben de interese cultural (BIC. 10/2/2011), pero parece que só no papel. Non só unha mala imaxe para unha cidade, unha imaxe do abandono e desidia, ou de especulación, pero tamén unha mala imaxe da calidade de vida, así como para unha marca turística, o camiño xacobeo, que se vende como un dos mellores, e case único, reclamos deste país polos que dirixen a xestión do turismo. Camiño que oculta os outros camiños, que non valora o que está ao seu carón e que é o que nos trouxo até aquí. Dise que o camiño inglés é dos que máis medra. Viva a cantidade, desprezo da calidade.

Ao empezar o camiño había un indicador que indicaba que non se podía atravesar a rúa, que o camiño estaba cortado alí onde tiña o seu comezo. Na actualidade algo mellorouse, pois a rúa xa non está cortada e un par de casas están amañadas. Mais, quen vive aquí? O silencio da vida é total.

Seguimos camiñando e damos coa casa natal de Ricardo Carvalho Calero. O seu estado, e o das casas veciñas, é peor que hai catro anos: ruína total. Só queda en pé malamente o esqueleto da fachada. Seguimos, e atopamos a igrexa de San Francisco pechada. Da vez anterior logramos entrar e, baixo a atenta mirada do vixiante, ver como na parede lateral esquerda estaba unha monumental cruz polos “caídos”. Supoño que seguirá alí, como tamén seguirá unha placa que recorda que nesta igrexa, parroquia castrense, foi bautizado o ditador. Aínda atoparemos outros monumentos ás glorias franquistas, como o dedicado ao xeneral Camilo Alonso Vega ao pé do mar en Caranza e inaugurado polo propio ditador, ou outra cruz en Neda.

Deixamos Ferrol e o camiño entra en Neda polo polígono industrial da Gándara, cruza rotondas, bordea a vía do tren e amplas estradas. As novas construcións cortaron a traza histórica e degradárona. Atrás queda a fonte do Picho comesta pola maleza, cando aínda hai xente no Vilar que teñen memoria dela.,
Pero o camiño tamén nos permite ver como se ten desmontado as infraestruturas que foron importantes. En Xuvia é o lamento de mirar para atrás. A xente maior recorda aínda o tempo no que funcionaban casinos, cine, salóns de baile. Veñen a dicir que era un lugar con vida e agora esa vitalidade social non se dá. Esta vitalidade viña dada pola súa situación ao fondo da ría e estar nun cruce de camiños, o que levou a ser tamén un lugar onde se asentaron varias iniciativas empresariais: Casa do Rexedor, fundación Foira, fábrica de Labora, hoxe no recordo.

O camiño vai sempre aquí por asfalto. O asfalto é dominante neste camiño cara a Compostela. E entraremos en Fene camiñando sobre o asfalta, e será así até que pasemos o lugar de Mundín. Entón, entra no monte e aparece un camiño de terra que nos levará até atopármonos coa estrada e a autoestrada. Aquí atoparemos a chamada herba da pampa proliferando nos bordos da autoestrada. Atoparemos esta planta noutros moitos puntos. Parece que veu para quedarse. Todos as pragas veñen para quedarse porque non se toman as medidas adecuadas ou, simplemente, non se toman medidas. Se a trouxeron por que non a sacan? Tamén levan as ganancias da autoestrada?

Entramos en Cabanas sen saber moi ben por onde, pois o polígono industrial de Vilar do Colo planificouse sen ter en conta os vellos camiños,como se planificaron outros: Alvedro, Sigüeiro, Tambre. Non somos un país industrial pero son numerosos os chamados polígonos industriais que este camiño, e os outros, teñen que atravesar, e semella que son incompatibles ambas cousas.

Subimos o casco urbano de Pontedeume mirando casas sen xente, casas pechadas ou ruinosas, e as hortas comestas polo abandono cando aquí foron un elemento singular. E moitas casas tamén están pechadas na macro urbanización entrando en Miño. Cando se xogou a especular non se tivo en conta que por aquí pasaba o camiño inglés, nin outros camiños. E podemos seguir contando como os únicos e poucos tramos de terra que aínda quedaban foron adulterados polas “melloras” do Xacobeo. De momento aínda non chegaron a intervir en Poulo onde hai un tramo con encanto e podemos dicir, co poeta, que sinto no camiñar, baixo os meus pés cansados, estralar de follas mortas que o outono entrega á terra.

Andar os vellos camiños é un xeito de percorrer a historia que nos trouxo até aquí. O etnógrafo Xaquín Lorenzo, a quen podemos considerar como un pioneiro na atención sobre a importancia cultural dos vellos camiños, dicía que o labrego galego andaba moito e «sen moita présa; leva un paso que mantén sen cansar». Este paso permitía ao camiñante sentirse parte do territorio que percorría, ao tempo que estaba contribuíndo á súa construción, pero amodiño. Hoxe levamos o paso apurado, temos présa por chegar e non somos conscientes de que o importante é andar os camiños e detérmonos a contemplar o que está a súa beira.