Agrado e degradación da noite e o día do solsticio

Dise que a noite do 23 de xuño é a noite das meigas, da maxia, do lume, do instinto solto, das cuchipandas, da tribo festeira... e os grandes almacéns aproveitan a tradición para atraer cara ó seu e uniformizar cun “loock sanjuanero”. E aconsello o que di a canción, que non de “moito que lavar” vestimenta tal e se pareza máis á dun carboeiro ou o de Mary Poppins, que ó branco e roxo sanfermineiro e menos ás “falleras” valencianas. E como xa é global, non faltará un cachirulo ou pano atado ó pescozo, estilo Hemingway, para simbolizar un aquilo de castiza patente de chulo de barrio e a carallada da festa... algún hiperenxebrista tamén haberá que lle poña farrapos de gaita. Semella que todo cabe na festa da liberdade, como son todas as festas tradicionais. Partindo do sabio principio de que non se debe xogar co lume, nin con calquera dos respectados Catro Elementos que dicían os sabios gregos. Ó fin e ó cabo, iles, lume, auga, terra, aire... cando lles peta, rematan poñéndonos os pes no chan. Agrádanos ver nas prazas de abastos, nalgunha rúa das cidades tan urbanizadas a tradición viva: alguén que ofreza un ramallete da flor branca do bieiteiro, das humildes flores franciscanas para metelas nunha almofía con auga e deixalas ó serao da noite do San Xoán... Ollar como abondan á venda e á grella as sardiñas e os cachelos. Como soben de prezo para estes días, como reaparecen sobre a mesa os vellos pans tradicionais, a boroa, o centeo, o de millo... empanadas, vellos receitarios que se converten en regalía, leccións de porvir que asoman entre os segredos dunha noite que por algo se di máxica. A clara de ovo nun prato e sobre a soleira da ventá, co orballo tomará formas coas que, xogando ós agoiros, interpretaremos o porvir.

Se as sabemos analizar as festas son como un exame do estado da cuestión do ánimo, para demostrar coa tradición e a creación que seguimos integralmente vivos e sempre coa esperanza aberta. Agrádanos que haxa asociacións que reconducen pola tradición radical e non pola degradación as celebracións orixinais, no senso máis extenso da palabra que nos remite á orixe. Que nestas festas quede algo da significación agraria, do que produce o campo e da de xantar.

Prima o lume, que é luz e quentura: o Sol sobre os Catro Elementos. Sabémolo ben nesa Galiza de tantas festas arredor das labaradas, das cachelas e inventando pirotecnias. E veña máis madeira pra alimentar o lume e a máquina da festa solidaria: Na longa noite invernal do dezanove de Xaneiro a procesión dos fachós de San Sebastián en Castro Caldelas; na noite do oito de Setembro, véspera da Venus feita Virxe María, a queima das fachas no Castro do Castelo en Taboada, eses fachicos feitos con ardentes, as variñas secas que florecen polo San Xoán , as que tarda en consumir o lume, as primeiras lucernas... Logo, cada once de Novembro as fogueiras dos Magostos, tan ourensáns, asando as castañas... Lume no confín dos verdes castros. As fogueiras xa apagadas de San Silvestre en fin de ano, as da Candeloria e San Brais polo dous de Febreiro... O teólogo, historiador e antropólogo, Xosé Chao Rego, retomando o espírito panteísta de Prisciliano, busca a Deus a través do cosmos que empeza por un mesmo e os seus, comulga coa tradición da cuadratura do círculo debuxada polos celebrados Catro Elementos. Por algo autor do “Libro da Auga” ou do “O Misterio do Lume”, nos que no mete no tema e na identidade, algo que nunca ben lle agradeceremos.

O San Xoán é festa maior entre as tradicionais do Vello Mundo e os destas fisterras encargámonos de espallala, de cristianizala, de domesticala ou de botellonizala que iso xa forma parte das degradacións ou da aculturación contemporánea, consistente en normalizar a anormalidade, o esperpento. A tradición mantén algo do pouso do pasado, pero tamén se entremeten caprichos, experimentos, virus sociais que retorcen e afogan resistentes tradicións.

Festa cristianizada en honra do xudeu Xoán Bautista, ese persoeiro quizais formado nunha comunidade esenia, profeta nas tres relixións, santo entoleirado, o que clama no deserto, o precursor e o que bautiza coas augas do río Xordán ó mesmísimo Mesías, o seu curmán. Decapitado por orde de Herodes Antipas na fortaleza xordana de Maqueronte, despois de que a fermosa Salomé interpreta a cinematográfica “danza dos sete velos” para seducir e pedir ó monarca a cabeza do profeta en bandexa de prata... Un santo de paradoxos, de desertos e mais de augas, de prédicas e de silencios, cunha historia abrindo camiños faise merecente dunha celebración maior. A festa será despois do Corpus, cando se homenaxea á Eucaristía, como a un sol, o sacramento do viño e do pan, produtos da conxunción harmónica dos Catro Elementos, co saber e co traballo... e nada mellor que facer festa maior deixado pasar o solsticio de verán, o vinte e un de xuño, cando no hemisferio norte o día e a noite se conxugan en equilibrio. Cando as raiolas do sol do amencer furan por entre os megalitos e os rosetóns para sinalar os altares orientados. A luz entra na escuridade das tumbas e apunta, como unha esperanza, ó centro do labirinto. Di o Xénese: “No principio creou Deus os ceos e a terra. E a terra estaba sen orde e valeira. Había tebras sobre a faciana do océano, e o Espírito de Deus movíase sobre as augas. Entón dixo Deus: Sexa a luz, e fíxose a luz. Deus viu que a luz era boa, e separou a luz das tebras. Deus chamou á luz Día, e ás tebras chamoulle Noite...” Con ou sen contos, entre as tebras e a luz tomamos tregua para celebra o milagre da vida.

,O San Xoán é a festa da auga, do aire, da terra e do lume purificadores para consolidar a tribo con músicas e danzas... Nestes nosos tempos mandan as presas, a desgana no coidado da escena, defecto propio desta Galiza, tan abundante en recursos mal presentados, enchafallados, aqueloutrados... E xa alguén confunde a tradición galega co mal gusto. Pese a todo non hai festa na que falte que xantar e menos que beber. E sabemos que “polo San Xoán a sardiña unta o pan” e veña entón a incorporala. Tampouco faltará o hiperenxebrismo dos produtos típicos de factura ou de colleita propia, ou algo así como esas empanadas medievais eumesas, “a costrada” de sete ou máis pisos, ou as influencias gauchas, mexicanas das churrascadas... E sobre todo un viño tinto espeso pra complementar a cor e transmitirllo á cara... Un xeito de aquelarre comunal para esconxurar ós demos, cada vez máis e disfrazados entre a sociedade. Festa a celebrar nas campas abertas que poucas quedan, xa privatizadas ou mostrario do mobiliario urbano comprado por catálogo. Soamente queda ceibe o que ocupa e deixa o mar polas mareas... a praia, a que nas tradicións por algo era considerada inmaculada, virxinal, se acaso para a soidade das nove ondas fecundadoras ou do aquelarre, agora masivamente adulterada.

Nesta noite Galiza recende a sardiña e a madeira queimada. Fogueiras á porta da casa, onde a velliña segue a acender o “Lume novo”, e aínda preservará aquel tizón que se deixaba nas lareiras. Quizais tamén deixara ó serao auga con flores silvestres, medicinais, biouteiro, estraloques, fiúncho, romeu... pra lavarse pola mañá nun rito de anovación. Ó fin e ó cabo seguimos tendo os pes na terra que nos sostén. Festa pra purificar, queimar o que non sirve e abrir a un novo día de estreas.


,