Adeus a un sinal identitario: a feira de gando de Compostela

Adeus a un sinal identitario: a feira de gando de Compostela

Seica van levar a feira de Amio para Silleda e deixar Compostela sen un dos seus sinais de identidade, pois esta cidade non só se fixo ao arredor dun sartego, tamén se fixo ao carón dunha feira á que acudían semanalmente labregos e labregas de moitas partes do país.

Tradicionalmente as feiras eran un lugar até onde se desprazaban en días sinalados, e cunha regularidade que podía ser semanal, mensual ou anual, os labregos e labregas, xunto a outras xentes, para vender os seus produtos e poder ter algo de liquidez coa que pagar as rendas e comprar outras necesidades. Nunha feira vendíase polo xeral gando vacún e cabalar, tamén gando menor; pero tamén era o lugar para instalarse outros vendedores con produtos que puidesen mercar os que acudían a ela; igualmente había feiras especializadas en determinados produtos do campo segundo a época do ano: fabas, cereixas, etc.

Se a feira acudían maiormente labregos o normal era que nelas tamén se vendesen trebellos para o agro, tales como fouces, cestos, peneiras, loros, etc., pero tamén roupa, zocos, brinquedos para os rapaces e outras bagatelas, e non podía faltar o vendedor de rosquiñas, as panadeiras co pan branco, pero tamén as polbeiras ou taberna onde comer os callos e beber viño do Ribeiro. Recordo, sendo moi neno, unha historia que contaba un vello da miña parroquia, ao que lle faltaba unha perna, que se dedicaba a andar polas aldeas amañando os arreos das bestas e cando estas eran necesarias para o traballo e o transporte. A historia tiña que ver cunha liorta que tivera na feira de Baíñas (Vimianzo), pero do relato só lembro que escondera a pistola nunha pila de valumada (nós dicimos valume) e que se sentara nunha taberna, pedindo unha libra de pan e un cuartillo de viño.

Pero non todos os que ían a feira ían vender ou comprar, senón que ían con outras intencións, pois polo xeral ao carón sempre se movían outros persoeiros: a moitas feiras desprazábanse os médicos e os avogados para dar consulta, na feira falábase co capador ou con outros para amañar calquera asunto doméstico, e á feira tamén acudían mozos e mozas para encontrarse e moitas feiras son recordadas polos "paseos" ao caer do serán.

As feiras tiñan, pois, algo máis que un carácter puramente económico, tiñan tamén unha función social ao servir para o encontro da xente, rachar a monotonía da vida cotiá e facer esta cíclica, neste sentido eran equiparables ás festas: rachaban o paso lineal do tempo. Polo tanto, as feiras eran lugares de encontro e intercambio económico e social nos tempos nos que a economía estaba rexida preferentemente por formas máis viradas cara ao autoconsumo e os desprazamentos non eran tan fáciles.

Algunhas feiras teñen unha orixe nos tempos medievais, como a do Carballiño, e hainas que naceron no século XX. Un repaso polo catastro de Ensenada (1753) pode levarnos por máis de cinco mil feiras e mercados que nese momento se celebraban no noso país. As feiras son as causantes da orixe dalgún topónimo, do nacemento de varias poboacións e medre de moitas. Pero a situación cambiou cos avances da desagrarización, o abandono sistemático do rural e a desterrotialización. Hoxe a feira xa non é ese preciso lugar de encontro e intercambio económico. As feiras mudaron, moitas desapareceron, algunhas xa hai tempo, pero forman parte da nosa memoria como pobo.

Un paso clave na mudanza das feiras locais foi a inauguración da nova feira de gando de Compostela en 1975. Non só significou o traslado dunha imaxe do rural do centro da cidade á periferia da mesma -lembremos a foto de Ruth Matilda Anderson na que vemos os porcos diante do actual instituto Rosalía de Castro-, senón tamén un retroceso para as outras feiras gandeiras. Isto, xunto a outros condicionantes, como por exemplo a mellora das comunicacións, posibilitou que o labrego xa non vía como imprescindible ir á feira para vender o seu cuxo, pois xa llo viñan comprar á porta.

Hoxe a feira perdeu ese carácter de mercado propio dunha sociedade virada cara o autoconsumo. Algunhas convertéronse nun mercado igual ao doutros lugares no que só hai postos de venta de roupa e outras vituallas e, a maioría, atendidos por inmigrantes. Pero algunhas que resisten seguen sendo un lugar de encontro, aínda que non da mocidade.

Todo isto, e máis, pasaba tamén na feira de Compostela e nos diversos emprazamentos que tivo ao longo da súa dilatada historia.

Na miña época de estudante o xoves era o día de comer os callos, para outros era o día de comer polbo. Logo este día cambiouse para o mércores. E lembro cando levei a comer polbo a Salgueiriños a un amigo alemán instalado un tempo entre nós. Cando lle preguntei que lle parecía o sitio levantou a cara, mirou ao arredor e exclamou: "un sitio monolingüe".

Cando a feira se celebraba na carballeira de Santa Susana, e celebrouse neste sitio até 1975, os labregos formaban parte da imaxe da cidade. Hoxe o rural é cada vez algo máis periférico e molesto, mesmo no seu monolingüismo. Entón xentes como Luís Seoane ou Carlos Maside subían até esta carballeira a confundirse cos labregos para repartir follas voandeiras e buscar imaxes coas que anovar a arte galega desde a realidade que os envolvía.

Agora o mundo rural está nun proceso de perda da súa vitalidade económica, envolto nun proceso de desvitalización social e demográfica. Este proceso leva tamén á perda dun sentimento de pertenza, de desinterese pola vida comunitaria, de abandono dos referentes que o sustentaron historicamente. As políticas tiñan que ir no sentido de que ese mundo volva ser vital. Lonxe queda a mensaxe pro agraria do filósofo galés Raymond Williams "se en calquera caso temos que sobrevivir, termos que desenvolver e estender as nosas agriculturas... O traballo da terra ten que converterse en máis central e máis importante en lugar de menos". Pero cada vez queren apartar o mundo rural do presente e a que foi unha actividade central vese desprazada e queda asociada a un tempo pretérito, un tempo de atraso. Pero do pasado non nos podemos escapar como pobo e a nosa memoria colectiva está tamén ligada ao mundo rural, ao mundo das feiras, por moitas transformacións do sentido de lugar que se deran nos últimos tempos.

Ao perder a feira de gando Santiago perde un dos seus referentes identitarios, algo que a vinculaba directamente co mundo que rodea á cidade.