A xeración perdida do nacionalismo galego

Coa morte de Marcos Valcárcel (é duro para min aceptar esta evidencia, como o foi aceptar a perda de Luís Obelleiro) ficamos máis sós quen formamos parte da xeración que alguén definiu como a "xeración ERGA". Será porque foi el, tamén, quen máis esforzo fixo para recoñecérmonos como parte dun proxecto colectivo. E quen máis teimou por manter viva a memoria daquela rapazada demediada, con medio corpo atrancado na ferinte idiotización do franquismo e co outro medio a apreixar un país apenas intuído. Imos botar en falta ao cronista daquel tempo e vaise pola corga do esquecemento un anaco da nosa identidade.

Con Marcos, coa súa memoria, aproveitei para ollar con anteollos máis xenerosos a xeira inacabada dos azarosos anos setenta. Algo de autoestima gañei polo camiño, convencido como estaba de que pouco lle importaba a case ninguén o que daquela se argallou. Dalgún xeito sempre tiven a conciencia de que o esforzo despregado por aqueles mozos e mozas, que Pepe Miranda alcumou tan xenerosamente como "as estrelas máis brilantes da mañá", importoulle máis ben pouco ao propio nacionalismo. Ríspido como foi cos seus, fuxidío nas estimas e parco ata a inanición nos afectos, semellou que a paixón e a vontade que aplicaron os "rapaces" non mereceu do nacionalismo máis que a certificación burocrática do traballo feito. E iso que aí estaban estrelas brilantes...Moito foi o tempo que se perdeu na esterilización dos sentimentos e diso aínda hoxe nos temos que laiar. ¡Canto ben lle faría a este país, aos que o aprezan como nación, procurar a emotividade!

Enzoufados como andabamos en leiras distintas, por moito tempo camiñamos en paralelo (Marcos mais eu), á espreita de non se sabe moi ben que virtude superior. Pero hoxe, que todo aquelo ficou no que era, unha enzoufada, admiro do seu exemplo a apelación á serenidade, ao raciocinio e...á humanidade. E sinto que houbo un tempo precioso que se perdeu. Reparo, cada día máis, no exemplo sandador de Castelao. Na imaxe dun home comprometido, solidario, e profundamente galego, pero sobre todo na imaxe dun home radicalmente humano. Ollen, se teñen vagar, para a súa correspondencia. Quen alí aparece é un home que berra, chora, protesta, que se alporíza, que rí... e un político, sen dúbida, pero é unha caste de político que tamén daquela era unha excepción. Atípico, pola súa exhibición impúdica dos sentimentos, tan radicalmente alonxado da eficiencia programática, da rixidez argumentativa, da frialdade do burócrata e, emporiso, sempre leal cos seus.

Lembreino aínda máis estes días. Por Marcos, por Obelleiro, pola loita denonada que o meu compañeiro Bernardo Máiz está a manter para dar cabo da mar arborada que ven do seu ser máis fondo, polo sarcasmo erudito e protector do que gostaba o meu amigo Xosé Luís de Dios. Veume á idea cando souben dun discurso emotivo que pronunciou Obama. Supoño que non é politicamente correcto sentir proximidade co presidente do Grande Imperio pero souben que o tiña máis preto cando lín que pronunciara un discurso sandador. O discurso dirixido ao sentimento e á parte máis nobre da razón. Pareceume que era Castelao quen nos escrituraba outra volta, quen nos apreixaba nesa corrente humanista que percorre a fibra máis sensible do nacionalismo, do galeguismo, da nación. Pensei que, algún día, tamén os dirixentes de hoxe haberían de sentirse identificados con ese cordón umbilical que nos enfía coa terra. Como fixeron Rosalía, Alonso Ríos, Bóveda, Otero, Suárez Picallo, Murguía e tantos outros.

E pensei en Marcos. Naquela ansia por sentir que o levou a renegar de vellos axiomas. Poucos meses antes do seu pasamento confesou en público, como hai que facelo, que despois de botar escumas pola boca contra a influencia nefasta do fútbol e o seu carácter alienante acabou por descubrir a beleza que se agochaba no sentido coral dun proceso colectivo. Hipnotizado polo fío sublime que une a Xavi con Messi, sucumbiu á maxia do espectáculo por antonomasia e asumiu, sen prexuízo, a rixidez dogmática que o tiña alonxado daquela sorte de terapia colectiva. E algúns, decepcionados pola concesión, criticárono con sorna. Foi daquela que me sentín máis identificado co meu amigo e compañeiro.

Agora, por veces, penso naquela xeración perdida dos anos setenta. Non me doen prendas en dicir que sinto mágoa polo que deixamos de sentir, ou se queren polo que eu propio deixei de sentir. Non renego da miña historia persoal nin da historia daquel grupo, madia leva, pero sinto no peito un oco que non se ve. É o burato do autoengano, da inxenuidade convertida en dogma, do paternalismo paifoco con aquel pobo que seica non nos merecía. Non é unha reflexión que deba ser, necesariamente, compartida, nin siquera comprendida. Ao fin, as lecturas da nosa historia son tan variadas como nós mesmos. Non, non é iso, é tan só a expresión dun sentimento, o recoñecemento da miña débeda vital con aqueles que tanto fixeron, por veces sen sabelo, por me sandar. A mín tamén.