A soidade no pensamento estético de anticipación

"Paxaros que se perden na altura./ Pasa unha nube, quieta, á deriva./ Sós e fronte a fronte, o monte e eu/ Non nos cansamos de mirarnos". Con estes versos de Li Bai ou Li Po -ambos son o mesmo poeta- entraremos na espesura da autoconciencia, do feito de saber que somos individuais dentro do conxunto e de como isto nos aterra. Identificamos facilmente esta sensación, mesmo podemos intuíla con certa antelación. Denominámola soidade. Ao seu redor parecen engurruñarse simultaneamente un misticismo romántico extemporáneo que a idealiza e, pola contra, o rexeitamento máis absoluto. Estar só/a ou ser en soidade, teñen sido, xa que logo, motivo de sensacións ambivalentes na medida en que podían implicar ledicia ou insatisfacción polo illamento que, nunha primeira ollada, parece traer consigo o de estarmos fronte a fronte co noso eu, sempre por descubrir.

Porén, de sermos sinceiros, a visión mellorada da soidade como retorno á natureza é sentida dun xeito artificioso na meirande parte dos casos, pois, realmente, o que sucede é que nas cabezas da xente aniña un desexo-necesidade de comunicación cos da súa especie que converte o suposto pracer de estar só/a ou vivirse só/a nunha tortura. Eis o asunto, a procura do equilibrio, do pulso. Buscar, se é posíbel, un xeito de convivir coa soidade sen que iso derive nunha fuxida. Nin dos demais, nin moito menos de nós propios/as. Por iso cómpre desmitificar tanto a dimensión fatalista como a romántica. Deixando a un lado as robinsonadas do home branco occidental, como resultado da sociedade, e a vocación mártir da loita pola superación económica individual para poder así ser alguén neste mundo marcado polos intereses que comportan, en si mesmos , como moi ben apunta Alba Rico (" Economía: el hombre solitario y sus objetos"), a administración ruín da escaseza. A nosa procura do pracer solitario nada debería ter que ver con iso. ("Teño cantaruxado moito durante anos: os meus fillos... a miña esposa... a miña casa... meu can. (...) Agora o doce pano caeu. Agora nada quero posuír", "As ondas", Woolf)

Daquela, fóra dese imperialismo doméstico e pecuniario -sempre á procura de cousas, persoas e animais para dármonos importancia ante a ollada allea- existe unha diferenza diáfana -que non interesa interiorizar- entre disfrutar de estarmos soas e separármonos da polis desentendéndonos de todo para levarmos a cabo unha egoísta e absurda loita pola supervivencia, en privado. Afastados dos demais pola mesquiña obsesión con eses obxectos preciosos que nos converten en escravos, dada a avideza de noso por aumentalos, pelexamos polo triunfo, isto é, pola riqueza, polo poder. Porén, e, como auténticos robinsóns ou ronbinsoas capitalistas, intentaremos "sacar fóra a cabeza", á marxe dos problemas sociais, sen ningún tipo de compromiso. Temos unha ideoloxía secreta: a do interese. Sempre ao noso servizo. É como se esquecésemos que somos individuos que se definen a partir dun referente, o colectivo. Podemos percibir a realidade por partes, si, mais sen esquecer nunca que son iso precisamente porque existe un todo. Non poderíamos falar dunha porción de algo, de non existir un algo do que desprenderse. Nese sentido, somos individuos dentro dunha comunidade social. Por iso é tan importante e necesario estar sós/soas como en harmonía cos demais. E , tamén por iso, convén diferenciar soidade de illamento moral e físico. Penso que isto se confunde continuamente e, a día de hoxe, a soidade está claramente desprestixiada. Xa nin é ben querida polos poetas. Por iso urxe reparar o termo, reflexionar sobre como é manipulado.

Partirei para isto daquilo que mellor coñezo: a literatura. Un feito estético e político que fixo máis levadeira a vida das persoas ao longo dos séculos, rescatándoas do fastío e da dor, tantas veces implacábeis. E comezarei pola autora do fragmento antes mencionado, unha das máis relevantes do pasado século, Virginia Woolf, de certo interesante e sorprendentemente capaz de afondar nas paredes da escrita co seu ritmo denso e poroso. Tamén sutil. Tanto que, coa súa delicadeza, é quen de conducirnos polas mutacións da conciencia dos personaxes para sentirmos con eles o tacto do tempo que se comprime no que as palabras designan e a memoria por ela imaxinada nos transmite. O de soster a espesura da cuarta dimensión nun proceso mental que nos leva, irremediabelmente, á magdalena de Proust, é propio de Woolf. Por iso a delicia da pausa convértese nun signo de identidade na autora. Eis un exemplo do seu libro As ondas: " A luz incidiu nas árbores do xardín e deu transparencia a unha folla. (...) O sol deulle relevo aos muros da casa, e pousouse como a punta dun abano pechado nunha branca persiana... Illas de luz flotan no cespede...".

Daquela, deixarse levar e ter paciencia son dous requisitos imprescindíbeis para disfrutarmos das súas novelas. E a paciencia para se deixar arrastrar polas palabras é un acto solitario. Propio e persoal. Polo tanto tamén político na medida en que escollemos un xeito particular de empregarmos o tempo de lecer que nada ten que ver coa televisión idiotizante e a mentira social. Coa lectura de Woolf aceptamos un pacto tácito: sabemos que o que nos conta é unha invención e podemos recrearnos nesa realidade imaxinada. Non ten a pretensión de verdade real que buscan os medios de comunicación. É dicir, Woolf nunca será unha fraude. Non engana. Por ese motivo paga a pena ler o que escribiu -en soidade, claro-, pois sempre acharemos algo que nos interese. Uns preferirán tomar nota da permeabilidade descriptiva -"todo o que a luz tocaba adquiría fanática existencia"- e das cotas estéticas acadadas con cada fragmento, alucinados coas súas "líquidas pedras preciosas" ou a "auga azul de aceiro, sementada de diamantes", por exemplo. Outras admirarán a inclinación que a autora sente pola ruptura gramatical e temporal, fragmentando a visión panorámica que deixa de ser unha simple historia para virar na descrición dun proceso: o fluír da conciencia no marco da realidade espacial e a maneira en que o tempo a condiciona, cambiando continuamente o punto de vista.

Deste xeito, entrar no mundo literario de Woolf supón aceptar o delirante das propias transformacións, saber que tocaremos cos dedos o efémero e que iso nos guste. Esa é a causa do desgaste que nos queda ao fecharmos a novela despois de vinte minutos de lectura: o movemento constante a través do ondear do tempo, levados da súa man polos camiños avesos da conciencia dos personaxes e da súa principal preocupación, a identidade. Entón prodúcese algo insólito en nós, na nosa mente esporeada polo ritmo verbal incesante. Chegamos a sentir que o tempo é un único punto colgado na abstracción máis absoluta, nun espazo imaxinado, ligado aos procesos cerebrais e as mutacións de seu. Nel é que vibramos. Coma impulsos eléctricos. Talvez por esa razón, en tanto que fíos de corrente enerxética, nunca sexamos exactamente a mesma persoa. E seguimos avanzando no proceso lector. Aprendemos algo útil, pensamos sobre o escrito. Sobre as mudanzas.

"Non hai regreso/avoa/ nunca regresa o mesmo home/ao mesmo/ lugar", dicía o poeta Avilés de Taramancos nos seus Cantos Caucanos. E dicía ben, a identidade é a historia dun decurso vital, a significación que os sucesos imprimen en nós e o xeito en que nos modifican. Así pois, ser é unha constante, algo que nunca deixa de definirse. Isto pode parecer estraño, mais as certezas absolutas non son posíbeis nun mundo onde todo se transforma. Cómpre ser conscientes: vivir é un proceso. Por iso os dogmas, sen ter conta do contexto no que o proceso se explícita día tras día, son absurdos, do mesmo xeito que chega a selo o xuízo humano, tantas veces prepotente.

Porén, á marxe deste nihilismo case determinista que nos ata, intentaremos buscar algo que dea sentido a tanta incerteza. Pensaremos, porque algo teremos que pensar sobre este curioso asunto, que cabe aceptar dentro de cada quen unha mínima porcentaxe de identidade durábel. E farémolo en soidade. Adentrarémonos, sós ou soas, no asunto, até caer na conta da verdade. Hai un algo de inmanente que permanece baixo a pel. Ese será o primeiro punto de apoio para as transformacións iniciais. Aceptaremos esa constante esencia coma un pasado autoreferencial que pode servir para sabermos máis de nós propios/as e constatar ,empiricamente, o que levamos avanzado ao respecto do/da neófito/a que algún día fomos nisto de vivir.

Virginia Woolf tíñao moi claro porque pensou moito e estivo soa. Xustamente por iso afondou con tanto acerto no cerebro dos seus personaxes permitíndonos asistir, coma lectores, ás mudanzas que, de seguido, operaban nesas conciencias por ela concibidas, e, consecuentemente, aos imprescindíbeis traslados temporais. Eis o caso de Orlando, pura esencia en constante metamorfose. Só ou soa. Co seu secreto ao lombo.

Daquela, seguiremos con Woolf, apreixados/as polo talento creativo e a inmensa intelixencia emocional coa que detalla os impulsos eléctricos que ocasionan as transformacións para seren instaladas nas identidades en proceso -Susan, Rhoda, Bernard, Neville, Jinny e Louis-, contempladas dende o presente. Individualmente. Por partes. Faino pola atracción que experimenta ante os matices da existencia solitaria. Tamén porque comprende perfectamente que somos puntos de luz -algúns de sombra- que conformamos a totalidade. Sabe que, a medida que vivimos, nos transformamos e, de sermos intelixentes, superaremos a egónica -ego e agónica- autocracia que intenta, por comodidade, manternos nun inmobilismo conservador. Temerosos/as de todo e de todos. Fóra dese temor, lonxe do medo, é que habita o conxunto, a inmensa bóla social da que non deberiamos desprendernos, pois, pesar do ir e vir, malia o desexo de separación, sempre rematamos volvendo. Probabelmente diferentes, porque non somos toda a vida a mesma persoa, pero satisfeitos/as co perpetuo arrandear, sen esquecer o que nos rodea. Con consciencia de cohesión, case sempre ligada a un compromiso. Con nós propios/as e coa colectividade.

Tendo conta disto, recoñeceremos que comprender a Woolf exixe do noso esforzo. Certo. Mais, debemos ter presente que, tanto para sentirmos os seus libros como para vibrarmos coa expresividade brutal de Taramancos -"Un deus sinxelo apacentaba os aerolitos/ao pé das criaturas inocentes/-branco corazón de guanábana-./" ( Cantos Caucanos)-, non necesitamos descifralo todo. Pode bastar con gozarmos da paraxe verbal e dos seus vieiros estraños para irmos facendo sitio no cerebro e comezar a alimentármonos. Iso dará forma ao potencial que temos dentro. Fornecerá o desenvolvemento intelectual para que o noso ser-lector/a exista, a pesar do tránsito ao que nos vemos abocados inevitabelmente. Somos, claro que si, entes que transitan. Susceptíbeis de mudanza. Sen hibridismos nin relativizacións postmodernas como escusa. Sabendo que non mesturamos. Unicamente cambiamos. Aumentamos en criterio conforme nos enchoupamos de humildade. A fondo.

A literatura ofrécenos iso: vida que vivir. Posúe, xa que logo, un certo carácter orgánico na medida en que se transforma co movemento -coma o faremos nós, de querer aprender algo medianamente útil- e revolucionará todo se é sinceira. Nin comercial nin obediente. Por iso Taramancos ou Woolf. Por iso Rosalía e Cunqueiro. E por suposto, Pexegueiro, Ferrín, Pato, Angueira, Pallarés ou Ballesteros... Autores/as proteicos/as que perforan os sentidos. Sen impostura. Que percorren o tempo e o espazo e nos permiten universalizar a literatura galega. Coma Orlando con Woolf. Así a avoa con Taramancos. Unha escrita en solitario para agasallar á colectividade lectora e conformar un tecido cultural auténtico e potente que sae das marxes do sistema.

Son estas cousas, este gusto pola desobediencia e a palabra, as que me levan a indagar na esencia da autora do grupo de Bloomsbury. Búscoa en cada libro que leo e non deixa de conmoverme. Manténme ao abeiro e pode adestrarme na transcrición do pensamento. É ben certo -debo admitilo- que Virginia me fascina. Porén, de ter que elixir un fragmento, quedaríame con este, extraído tamén de "As ondas": "Creo que aquí non son ninguén. Tanta xente, todas vestidas de teas castañas, rouboume a identidade. Todas somos desconsideradas e retraídas. Buscarei unha faciana, un rostro composto e dotareino de omnisciencia, e levareino baixo o vestido, coma un talismán, e despois (prométoo) atoparei un escondedoiro no bosque para poder, alí, mirar en secreto a miña colección de curiosos tesouros. Prométoo. Así non chorarei".

A razón para eu elixir este texto radica na actualidade da mensaxe. Paréceme que, da mesma maneira en que Rosalía facía referencia á présa coa que se vivía nun tempo, dende o punto de vista actual aínda moi lento ("Mais de dez anos pasaron -tempo casi-que fabuloso á xusgar po-la presa con que hoxe se vive..."), Woolf preséntase ante nós coma unha auténtica visionaria do acuciante problema da sociedade postmoderna, daquela en proceso de incubación, o deterioro do concepto de soidade que as sociedades capitalistas obrigan a vivir con desolación en tanto que illamento social derivado dun individualismo atroz, cuxo xermolo é a competitividade xerada polas estruturas de poder.

Daquela, a palabra ten de seu un compoñente de negatividade. Só ou soa no medio da masa homoxeneizada. Nun deserto de cemento onde a expresividade nin existe. Só existe o pracer, directamente relacionado cos cartos e co poder. A erótica capitalista ten da súa man a insolidariedade que se oculta tras dunha aparencia de compromiso de salón. Pura bufonada. Circo. Obscenidade. Por iso cómpre que nos preguntemos de que soidade estamos a falar, dunha soidade real, ou de marxinación social, política, cultural ou outro?. Ampliemos pois o noso campo de visión, busquemos polo baixo, aló no fondo. Vexamos a espiral individualista de silencio aterrador, onde o inferno é a propia convivencia. L'enfer c'est les autres. Son palabras de Sartre. Claras e incómodas, pero reais.

Guste ou non, deberíamos asumir que, como non queremos ser conscientes de que o auténtico drama non é a soidade, mais o suplicio que supón para nós sentir tanto frío coa proximidade humana, faremos o de sempre: obviar as causas reais do conflito e buscar paliativos, isto é, fabricar parches. Pílulas de soma que nos permitan aceptar este infernal mundo feliz e que outros poidan lucrarse á nosa conta. Por esa razón, a tendencia é sempre patoloxizar os problemas sociais. Deste xeito evitaremos a nosa responsabilidade en tanto que cómplices do sistema, pois pasamos de egoístas a enfermos.

Estamos deprimidos/as, somos pois vítimas pasivas. Vémonos infantilizados e nin somos conscientes. Ou talvez si, talvez nos guste que nos dirixan para evitarmos o traballo que o compromiso social ha supoñer na nosa vida cotiá. Pérdese, xa que logo, a conciencia do ser individual -que non individualista- como parte da colectividade. Tamén a capacidade de recuperación. Así, as mudanzas individuais nunca se han conectar coas da comunidade. Atopámonos na mesma situación que os físicos hai uns anos, cando andaban á procura dunha explicación que permitise conciliar o que sucedía coas cousas pequenas -mecánica cuántica- co que sucedía coas grandes-mecánica clásica-. Por iso, mentres aceptemos esa mentira de que a soidade é terríbel, mentres non visibilicemos que a causa desa maliciosa versión da mesma é a violencia constante que a socialdemocracia exerce sobre nós por intereses propiamente monetarios, seguiremos a ser manipulados, etiquetados como ansiosos, histéricas, neuróticos, depresivas etc.

Eis a razón esencial da televisión: a necesidade imperiosa de nos idiotizar. Así non lemos, pois en comparanza coa comodidade de mirar os programas lixo, ler dá traballo. E trátase diso, de que non desexemos pasar ese traballo, e manternos en silencio. Calar as potenciais protestas que poidan xerar problemas. En resumo, a soidade e a lectura convertéronse, dende hai anos, en actos políticos nocivos e perigosos porque abren as portas da percepción e isto prexudica o correcto funcionamento do sistema capitalista. Daquela mellor ocupar o tempo con lecturas de evasión que reproducen tics da modernidade ansiosa e ridiculizan, coas súas propostas, conceptos como transcendencia, implicación social e esforzo. "De cómo Stella recuperó la marcha" de Terry Mcmillan, "Blonde ou brune" de Tyne O' Connell, ou ""El club de las chicas temerarias" de Alisa Valdés-Rodríguez- constitúen un bo exemplo do que estamos a dicir.

Iso xa sen facermos fincapé na maneira repugnante en que esta pseudoliteratura urbana tipifica as mulleres que adoitou denominar "impares". En inglés, "singles", a nova raza social de homes e mulleres sen parella que consumen de xeito conspicuo e que, obviamente, interesa manter nese estado de soidade postmoderna derivado dunha falsa ilusión de independencia. Enfermos/as de egoísmo e confusión acoden á psicoloxía para evitaren calquera tipo de responsabilidade. E, nunca se rebelan. Xamais.

Déixanse estigmatizar coma enfermos. Até reciben un nome: adultescentes. E parece que lles gusta, pois aceptan que carecen de responsabilidades persoais con certo orgullo. Consideran que son produto dunha xeración (eis o seu "determinismo" absurdo que os libera de compromisos e culpas) e, ao asumiren isto, son absorbidos polo sistema que vende ese infantilismo coma un reclamo sexual.

Ante esta insatisfacción constante e a consecuente depresión feita á medida, que agroma nos corazóns postmodernos, certamente egoístas, egocéntricos/as e vaidosos/as, a situación das persoas vellas abandonadas, convértese nun asunto borroso. Perde interese. De todos os xeitos, a apreciación negativa da soidade aumenta. Case ninguén a considerará, xa non positiva, mais necesaria para descubrir cousas sobre nós, pois a realidade é que moitas respostas a preguntas que nin sequera imaxinamos xorden no gozo desas horas de lasitude que tanto desprezamos por un temor derivado, fundamentalmente, do descoñecemento. Preguntas imprenscindíbeis e violentas. Preguntas con trampa. Cuestións, en suma, relativas á nosa identidade en proceso que nos devolverán ao estadio do espello do que falaba Lacan. A soidade ten, xa que logo, a capacidade de conducírmonos até a inocencia. Nese sentido, como camiño de volta á inxenuidade das emocións vibrantes e, por ende, do asombro, paga a pena disfrutala.

A soidade entón como coñecemento, tanto para as persoas individuais como para a colectividade, -a proposta implícita de Woolf e Taramancos- fixo de Rosalía, a nosa poeta nacional, outra visionaria política con propostas revolucionarias que, por suposto, precisan de certa reflexión e autoconciencia (non só individual, mais nacional) pois non foi unicamente consciente do tempo e as présas comentados previamente, mais tamén do carácter precioso do feito de estarmos soas e aprezarmos a paixase selvática dunha Galiza oprimida. Esquecida de todos: "Cantos, bágoas, queixas, sospiros, seráns, romerías, paisaxes, devesas, pinares, soidades, ribeiras, costumes, todo aquelo, en fin, que pola súa forma e colorido é dino de ser cantado, todo o que tuvo un eco, unha voz, un runxido por leve que fose, con tal que chegase a conmoverme...".

Penso entón que podemos afirmar con rotundidade que foi a soidade a que lle permitiu desenvolver o pensamento e valorar a necesidade de manifestalo, visibilizando, por exemplo, para quen o quixer, a violencia estrutural que o Estado Español vén exercendo, dende que se constituíu como tal, sobre o noso pobo. Niso foi unha anticipada. Coma Woolf e Rilke, Rosalía sentiu a densidade das horas, percibiu illas de luz no chan chaguazoso. Por iso non dubidou en denunciar as cadeas de inxustiza que xorden de calquera sistemal piramidal, xermolo de silenciamento e condescencia.

Talvez por iso dixo con tanta contundencia que era tan grande a fatuidade dos ignorantes que "(...) inda os que penetraron en Galicia e gozaron das delicias que ofrece, atrevéronse a decir que Galicia era...¡¡ un cortello inmundo!! (...) ¿Qué diremos a esto? Nada máis sinón que taes fatuidades respecto do noso país teñen algunha comparanza cas dos franceses ó falar das súas eternas vitorias ganadas ós españoles. España nunca, nunca nos vencéu; polo contrario, sempre saléu vencida (...). Ben din que todo neste mundo está compensado, e ven así a sofrir España dunha nación veciña que sempre a ofendéu, a misma inxusticia que ela, inda máis culpabre, comete cunha provincia homillada de quen nunca se acorda...".

Daquela, partindo da idea de que cómpre mudar a nosa visión negadora e rancia da soidade, mal emparentada sempre co sufrimento cando deberíamos entroncala coa covardía que suscita en nós na medida en que non estamos educados/as nela, reivindicarei, dende estas liñas, unha visión desprexuizada do termo que, a todas luces, precisa ser desenmantizado. Para iso, deixo aquí a concepción tan distinta que Rilke tiña da mesma: "Por eso, querido señor, ame su soledad, soporte el dolor que le ocasiona; y que el son de su queja sea bello. Pues los que están cerca de usted están lejos, dice; y esto demuestra que se forma un ámbito en torno de usted. Y si su cercanía es lejana, entonces su ámbito ya linda con las estrellas y es casi infinito; regocíjese de su adelanto, en el cual, claro es, no puede llevar consigo a nadie, y sea bueno con los que se rezagan, y esté seguro usted y tranquilo ante ellos, y no los atormente con sus dudas y no los intimide con su confianza o su gozo que no podrían comprender. Procure cierto modo de comunión sencilla y leal con ellos, comunión que no debe cambiar necesariamente aun cuando usted mismo experimente sucesivas transformaciones; ame en ellos la vida bajo una forma extraña y sea indulgente con los hombres que envejecen, pues temen la soledad en que usted confía. (...) Pero su soledad, aun en medio de muy inusitadas condiciones, le será sostén y hogar; y desde ella encontrará usted todos sus caminos". (Cartas a un joven poeta).

Elixir textos literarios para desdramatizar a nosa fatal convivencia coa soidade e eliminar a vergoña que sentimos por non estarmos acompañados como se espera, obedece ao convencemento que teño de que a literatura estende os seus raios en múltiples direccións. Entre elas a do coñecemento. Nisto recollo parte da idea que Claudio Rodríguez Fer desenvolveu no seu ensaio titulado "A literatura como coñecemento", publicado no 1985 na revista Grial (nº 88).

Estamos certos, como moi ben apuntaba Rodríguez Fer, que nada se sabe, mais temos de noso a crenza na existencia dunha verdade poética, ou a ilusión da mesma, que nos permite intuír a fondura do mundo sensíbel do que formamos parte. Tal vez por iso Tolstoi -outro visionario-dixo aquilo que o poeta e crítico de Lugo transcribía no seu ensaio e que non podo omitir aquí, "A menos que saiba porque estou aquí e que é o que son, non podo vivir".

Dende logo, parece evidente que o escritor precisaba de afondar na realidade para poder albiscar unha parte de si mesmo e saber algo de algo. Por pouco que for. Daquela coñecer o de fóra para poder ver con claridade o de dentro ou ao revés?. Ambas tácticas de aproximación á intuición da verdade son excluíntes?. Até que punto o ruído social é un atranco ou pode beneficiar?. A partir de que momento ser en solitario faise imprescindíbel para continuarmos avanzando?. E, moi importante, a quen lle interesa que se infravalore a soidade? É tan terríbel pensar?. Temos medo de descubrírmonos tal é como somos? . Queremos aprender a conciliar o persoal co público? Somos conscientes de que conseguen amalgamarnos e, no canto de sentírmonos parte da comunidade, somos, a cada máis, fíos inconexos dunha tea invisíbel que racha por todas partes?

Fágome todas estas preguntas na medida en que observo o sufrimento indecíbel que tal situación ocasiona nas persoas -de se alongar no tempo- lesionando a autoestima até afundilas nun illamento absoluto e destrutivo que remata por deixalas varadas nun punto de difícil retorno: a frustración. Fáiseme raro que se confunda todo tanto. Estar só e sentirse só parecen equipararse e ser síntoma de enfermidade. Por iso, a pesar de que esta suposta enfermidade nos libera de responsabilidades -así non facemos fronte ao que realmente está a acontecer- acomplexámonos igualmente. Sentimos o peso da culpa. Unha culpa inventada. Irreal. Absurda e, por suposto, violenta. A nosa responsabilidade radica na ausencia de denuncia, na falta de implicación, na contemporización co egoísmo e co abuso. Nunca na soidade en si mesma que, nas sociedades capitalistas, converteuse na consecuencia directa da excesiva competitividade e, por ende, da desconfianza. Por esa razón, pola agresividade constante, é que sentimos estrañeza e nos imos illando do resto, chegando a considerarmos a soidade un estado, non unha situación. Daquela o eventual faise permanente, así que a soidade deixa de ser o que era. O que temos agora é máis ben a consecuencia da insoportábel levidade do ser, do gusto excesivo por vivirmos nos intersticios. Temos apatía social. Indolencia. Unha maioría que, para selo, habita nas fronteiras. Coa dignidade individual difusa e a identidade perdida no abismo da indiferencia.

A conclusión disto é que negativizamos inxustamente a soidade, así que debemos recuperar o seu lugar de honra e reivindicala como gozo. Entendela coma unha posibilidade máis de sentírmonos ben. Sobre todo porque nos permite aprezar con calma a sinxeleza das cousas e visibilizar os verdadeiros problemas. As rupturas que diso deriven non deben causar medo, pois serán, de certo, as imprescindíbeis para manter a propia idiosincrasia e non mesturar conceptos como amizade e intereses, por exemplo. Nese sentido proporciona perspectiva e certa ilusión de liberdade. Só por iso xa paga a pena experimentala un pouco cada día.

"Déixademe só. Deixade que quite e bote lonxe este veo do ser, esta nube que muda co máis leve sopro do alento, noite e día, e toda a noite e todo o día. Mentres estaba aquí sentado, cambiei. Vin como o ceo se transformaba. (...) Agora ninguén me ve e deixei de mudar. Bendita sexa a soidade que quitou a presión dos ollos, o convite do corpo, e toda necesidade de mentiras e frases." (As ondas, Virginia Woolf)