A masa quere bipartidismo e totalitarismo

No Libro I, capítulo VIII da "Riqueza das Nacións", Adam Smith deixou dito que ningunha sociedade pode prosperar e ser feliz "se a maior parte dos seus membros son pobres e miserables". Moi poucos anos despois da tradución ao español desta obra, as cortes constituíntes promulgaron a Constitución de Cádiz, cuxo artigo 13 principia dicindo que "O obxecto do Goberno é a felicidade da Nación". O rancio título de "señor de provincias" que Mariano Rajoy se ten dado a si mesmo encaixaríao, perfectamente, ocupando o rexistro da propiedade non de Santa Pola, senón da Vetusta de Clarín. E por se este autotítulo non chegase, promete agora, en cómoda sintonía coa constitución de 1812, que o seu futuro goberno traerá a felicidade a tódolos españois. Espartero defendía exactamente o mesmo. Todo moi actual.

Escribo este artigo ao fío da lectura dos últimos resultados do CIS, nos que, unha vez máis, se constata que a masa teme a liberdade, sempre acompañada de riscos e incertezas, preferindo obedecer fielmente as directrices marcadas por un guía, por un condutor, por un "führer", en definitiva, por alguén que asuma a responsabilidade de ordenar e marcar o paso, aínda que este remate sendo o da oca. Precisamente, un dos síndromes da xubilación é o desacougo que produce o ter que se organizar un mesmo, distribuíndo os tempos e as tarefas que durante toda a vida laboral lle viñeron dados. Se pita a fábrica ou toca o timbre, entramos, cando volva a soar, saímos, e nunca precisamos mirar o reloxo; outros xa o fan por nós. A vida da masa consiste en actuar, en moverse de xeito automático, sen empregar o entendemento nin as facultades volitivas. Esa e non outra é a misión das horas e horas que os exércitos dedican a practicar o que eles chaman orden pechado: un, dos, un dos, dereita, esquerda, e así horas e horas reaccionando mecanicamente ata conseguir a obediencia cega á orde máis ilóxica ou brutal. Así se move a masa e así o constata novamente esta enquisa do CIS.

Conseguiuse en España crear a ilusión do bipartidismo, de que se non é PSOE ten que ser PP, de que non hai máis que arre ou xo, perdéndose o vello e sabio dito de que "nin tanto arre que fuxa, nin tanto xo que se deite". Hoxe o péndulo abandonou o PSOE e mesmo ameaza con botarse fora dos gonzos contra o campo do PP. A reacción é explicable por esta situación de bipartidismo de facto e a traizón que o partido gobernante fixo ao programa, ao electorado e aos presupostos ideolóxicos da esquerda. Pero o que resulta rechamante e mesmo escandaloso é a cantidade de cidadáns que prefiren un goberno con maioría absoluta rotunda. Nunca entenderei que o pobo desexe tales resultados electorais, aínda que son consciente de que así como non se pode pretender que as ovellas non se arrexunten en rabaño, tamén é imposible que a masa deixe de se comportar como tal.

Nas polis da antiga Grecia, moi ben máis sabia que a de Papandreu, cando as cousas marchaban mal, instaurábase unha tiranía, e o habitual era que o tirano, valéndose da demagoxia e do populismo, acadase o poder absoluto co apoio e a aclamación da masa. Na Roma republicana, moito más seria que a de Berlusconi, tamén en circunstancias excepcionais xurdía a figura dun ditador. Era algo regulado polas leis promulgadas polo SPQR e conseguintemente unha situación excepcional, pero legal, unha verdadeira maxistratura, e a plebe aplaudía ao home que concentraba temporalmente todo o poder na súa persoa, con independencia do remate aleivoso que algúns deles sufriron. De entrada, podemos dicir que nin as tiranías gregas nin as ditaduras romanas eran vistas como algo negativo, senón todo o contrario.

A crise económica principiada en 1929 trouxo, entre outras moitas consecuencias nefastas, a aparición dos fascismos europeos e a aclamación popular de individuos como Mussolini ou Hitler. Non esquezamos que este último se presentou ás eleccións baixo as siglas do Partido Nacionalsocialista Alemán dos Traballadores (aproveito para lembrar aos autores do Dicionario Xerais da Lingua que o z de Nazi non procede de "national" senón de "sozialismus") e que na propaganda electoral figuraba un obreiro cunha marreta ao lombo e o berro: "Queremos traballo e pan. Votade a Hitler!". O pobo con fame e sen traballo agárrase a un cravo ardendo; pero as ditaduras que sufrimos os italianos, os alemáns e os españois foron moi distintas daquelas tiranías e ditaduras da antigüidade, coincidindo unicamente no carácter de totalitarias, de concentración do poder nunha soa persoa.

As maiorías absolutas, como a que agora disque pide o pobo español, son perfectamente lexítimas, pero teñen en común coas ditaduras e tiranías o totalitarismo, xa que conlevan a entrega de todo o poder do estado a un partido por un período de catro anos. A democracia permite isto como permitiu a chegada ao poder dos devanditos ditadores; pero malia a vocación totalitaria que os partidos levan dentro, coa lícita intención de sacar adiante tódalas súas ideas de goberno, a maioría absoluta bate contra os dereitos das minorías (en ocasións superiores ao 50 % real, como sucede hoxe en Galicia), que sofren un goberno non desexado. Pola contra, as maiorías minoritarias esixen contactos, conversas e pactos que permitan chegar a consensos, abrindo o abano da gobernación. Eu non dubido de que isto é o realmente democrático.

Pero na masa callou a idea do bipartidismo, de que non hai máis que PSOE ou PP, ou un Rajoy que fará moitas cousas, "si Dios quiere", ou un Rubalcaba animado por unha clac que, só mudando o étimo, tamén encomenda a gobernación á providencia co seu "Ojalá" (tal vez por aquilo da alianza de civilizacións). Se o primeiro cheira a naftalina decimonónica o segundo conseguiu o empate cronolóxico, pois é sabido que desde mediados do século XIX os arbitristas e profetas políticos de café, o que agora chamariamos tertulianos, eran designados como "ojalateros" pola súa abundancia de "ojalás". Esta traxicómica situación a min lémbrame aquilo que, en 1684, nos contou un xesuíta chamado Manuel Rodríguez, autor de El Marañón y Amazonas. Lemos aí que, nunha ocasión, un cura, un doutrineiro, como se facían chamar, escoitou a un indio falar mal do corrixidor ou representante real e, para que lle alegrase as orellas, preguntou sibilinamente ao indíxena quen era mellor, o corrixidor ou el, o doutrineiro. O interpelado disque ficou pensando un anaco e respondeu: "Os dous sodes peores".

Menos mal que algúns somos nacionalistas e temos unha terceira vía.