Contra o consenso
Malia a imaxe democrática que de si mesma proxecta a chamada sociedade da información, tal vez a tiranía máis sutil de todas as que sufrimos en materia de pensamento sexa unha que se deriva da omnipresencia dos medios de comunicación. Nos últimos tempos é doado observar que, cando estes ditaminan cal é postura correcta sobre un determinado asunto, resulta practicamente imposíbel xa non expresar un desacordo categórico, senón introducir sequera o mínimo matiz de diverxencia. Se alguén ousa contradicir o consenso, será ridiculizado, vilipendiado e condenado ao ostracismo máis absoluto e non se dubidará en empregar contra el a terxiversación, a manipulación e a descualificación persoal.
Un bo exemplo ofréceo o caso de Peter Handke quen, ao cuestionar a versión dada polos medios sobre as guerras balcánicas que tiveron lugar na antiga Iugoslavia entre 1991 e 1999, atraeu sobre si unha verdadeira tormenta de críticas que se converteron axiña nunha crudelísima campaña de difamación. Handke, contrariamente ao que se sostivo, non se erixiu en ningún momento en defensor da causa serbia: a súa denuncia centrábase, precisamente, na unilateralidade da información sobre o conflito ao tempo que se laiaba pola destrución dun estado por mor de intereses estratéxicos internacionais.
Durante a chamada guerra de Bosnia, Handke publicou dúas crónicas de viaxes -Unha viaxe de inverno ao ríos Danubio, Save, Morava e Drina e Apéndice de verán a unha viaxe de inverno- nas que reflectía o sufrimento do pobo serbio ao tempo que puña de manifesto a evidente simplificación coa que os medios de comunicación internacionais trataban un problema dunha enorme complexidade. A desinformación que reducía o enleado crebacabezas balcánico a unha maniquea historieta de bos e malos -nas que o papel de verdugos correspondía automaticamente aos serbios- ocultaba interesadamente datos que sinalaban as implicacións da política internacional e Handke simplemente se limitaba a reclamar un xornalismo ecuánime e mesurado que dese conta de todas as dimensións do que estaba a suceder nos Balcáns.
Porque o certo é que, aínda hoxe, son poucos os que se atreven a mencionar a participación dos servizos secretos alemáns na creación de rumores falsos sobre a limpeza étnica presuntamente levada a cabo polos serbios. Ou a complicidade das potencias occidentais co réxime protofascista do croata Franco Tudjman e co do bosníaco-musulmán Izetbegovic, quen pretendía estabelecer un estado islámico en Bosnia. Ou o simple feito de que o primeiro que se instalou en Kosova despois da independencia foi unha base militar estadounidense, a segunda máis grande das situadas en Europa.
Handke lembrou todas estas cousas e a resposta foi dunha brutal contundencia. Iniciouse unha das operacións de desprestixio máis asañadas que se recordan contra un artista da súa altura. Acusouse a Handke de terrorista, de negacionista, de mofarse das vítimas. Censuráronselle obras e retiráronselle premios. Non se renunciou a poñer en dúbida a saúde mental de quen antes era apreciado como un dos mellores escritores europeos e mesmo se chegou a suxerir que aprobaba os masacres de Srebenica... Todo por condenar o sensacionalismo dos medios de comunicación internacionais que -segundo afirmaba, non sen razóns- contribuíu decisivamente a esporear as animosidades e rancores históricos entre os distintos grupos étnicos e relixiosos da rexión.
Quizais o máis triste deste acoso proceda da participación nel de múltiples intelectuais e políticos de esquerdas: xustamente aqueles que deberían acreditar no valor intelectual da discrepancia, aqueles cuxas suspicacias deberían espertar ante esa sospeitosa exclusión da disidencia.
En todo caso, Handke non claudicou: regresou a Iugoslavia para ser testemuña dos ataques da OTAN en 1999, asistiu a algunhas das sesións do Tribunal Internacional que xulgaba os crimes cometidos nas guerras dos Balcáns -un tribunal, recórdanos, financiado polas mesmas potencias que fixeron parte do enfrontamento, bombardeando o que quedaba de Iugoslavia sen o mandato do Consello de Seguridade da ONU- e mesmo visitou a Slobodan Milosevic na prisión de Scheweningen. Estas experiencias foron narradas en Anotacións posteriores a dúas travesías iugoslavas durante a guerra (1999), Arredor do Gran Tribunal (2003) e As Tablas de Daimiel (2006), tres crónicas que -hai que castigar o axitador- non atoparon tradutor a ningunha lingua malia que a súa era unha obra puntualmente trasladada a outros moitos idiomas antes da súa denuncia da parcialidade dos medios.
Agora, a Universidade Diego Portales de Santiago de Chile acaba de reunir estes textos traducidos ao castelán nun volume titulado Preguntando entre lágrimas. Dende Galiza non é doado facerse cun exemplar deste libro, pero o lector pertinaz verá recompensado o esforzo. Nel avógase honestamente polo cuestionamento das versións oficiais e pola busca dunha linguaxe capaz de plasmar a verdade. Unha verdade que non debe confundirse coas desinformadas opinións que nos repite -reiterada e interesadamente- o balbordo cada vez máis inconsistente da sociedade da información.
