Tabús
Na Tate Britain de Londres exponse actualmente unha excelente mostra sobre o escultor Henry Moore. Trátase dunha ambiciosa exhibición que pretende contradicir a imaxe institucional e conservadora que o artista británico cultivou na última etapa da súa vida, na que se aplicou case en exclusiva a dar resposta á enorme demanda de monumentos públicos que lle encargaban desde todo o mundo.
Ao percorrer as salas da Tate, o espectador poderá constatar, efectivamente, a existencia dun outro Henry Moore mergullado nas correntes máis audaces da nacente modernidade e inmerso nas preocupacións que obsesionaban os creadores e intelectuais do período comprendido entre as dúas grandes guerras europeas. As distorsionadas figuras saídas das súas mans revélannos un artista agresivo, renovador, comprometido coas causas máis avanzadas daquela época fecunda e tráxica.
En consonancia coa magnitude da exposición, o catálogo publica unha serie de estudos que redundan na tese da exposición e que analizan pormenorizadamente os numerosos vencellos de Moore con diferentes correntes da Europa daquel tempo, desdeas numerosas vangardas artísticas até a psicoanálise ou o pacifismo. En xeral, todos eles son artigos interesantes, documentados e reveladores, aínda que hai un punto no que xorde a estrañeza: para quen coñeza o rigor e a minuciosidade dos historiadores ingleses non deixa de sorprender que ningún dos autores dos textos se atreva a confirmar se o artista pertenceu ou non ao Partido Comunista. Polo visto, durante a década de 1930, Moore achegouse aos círculos comunistas, rodeouse de amizades comunistas e cultivou lecturas de contido comunista... pero, segundo afirman, "non hai documentos que permitan certificar que era un militante comunista". Resulta rechamante que estudosos de contrastada competencia padezan tan grandes dificultades para comprobar unha filiación política ao tempo que ofrecen toda caste de detalles sobre outros aspectos, aparentemente, moito máis difíciles de verificar.
En todo caso, semella máis abraiante a alporizada reacción dalgúns comentaristas británicos ante a suxestión de que o seu grande escultor nacional puidese ter ningún tipo de vínculo co marxismo. Algún deles apresurouse a cualificar esta hipótese -por outra parte, bastante ben fundada- de ridícula, sen proporcionar argumento ningún que sosteña esta categórica desautorización.
Claro que, polo menos, fálase publicamente sobre o asunto. En España, pola contra, a recente publicación dun libro que revela -esta vez de xeito inequívoco- a militancia comunista de Luís Buñuel, pasou case completamente desapercibida nos principais medios de comunicación estatais. Los años rojos de Buñuel de Román Gubern e Paul Hammond (Cátedra) descóbrenos que o cineasta aragonés se afiliou ao Partido Comunista coincidindo coa proclamación da Segunda República e elabora un vertixinoso relato dos labores de militante que realizou, da introdución de claras mensaxes sociais revolucionarias nas súas películas (son os anos de Las Hurdes, tierra sin pan) e dos servizos propagandísticos que lle prestou ao goberno republicano despois do golpe de estado dos militares.
Buñuel -entón moi próximo ao círculo dos surrealistas- consideraba que a subversión artística e a práctica revolucionaria eran dúas caras da mesma actividade, mais coa derrota do exército da República pasou a ocultar a súa militancia por dúas razóns: porque non desexaba prexudicar a familia que quedaba na España franquista e porque, tentado por Hollywood, partiu para os Estados Unidos, un país onde non resulta moi sensato confesar tendencias políticas progresistas: os autores deste volume refiren como o FBI vixiou a Buñuel ao coñecer a súa militancia e como este tivo que abandonar o seu traballo no Museo de Arte Moderna de Nova York ante as presións que recibiu.
A relevancia cultural e política deste volume -malia o atraso con que chega- parece indiscutíbel, tanto pola súa contribución á biografía dun dos máis ilustres cineastas da historia como polo retrato da convulsa sociedade na que tivo que desenvolver a súa arte. Daquela, multiplícase a perplexidade polo silencio co que se envolve a súa publicación.
Agás se pensamos que, en realidade, a mesta néboa que arrodea estes dous casos de hai oitenta anos reflicte un dos tabús que se impoñen no discurso público. É doado lembrar a época -moi próxima no tempo- na que estaba proscrita a palabra capitalismo. Unha vez implantada a idea de que o capitalismo era o único sistema viábel, a palabra en si mesmo estorbaba e calquera que se atrevese a pronunciala era vítima de acusacións tan ignominiosas coma estrambóticas. A crise económica, non obstante, puxo fin a este rexeitamento, xa que era imprescindíbel para formar enunciados como "reformar o capitalismo" e, sobre todo, "rescatar o capitalismo". A palabra comunismo, en contraste, segue precisando que a liberemos do innegociábel estigma a que segue sometida. Aínda que só sexa para librarnos do molesto presentimento de que alguén está a escamotearnos unha parte da Historia.
