Galegos no Rif

Polo oito de setembro, os "cabaleiros lexionarios" que tanto teñen saloucado pola retirada da estatua do seu fundador dunha cidade respectable e respectada como é A Coruña deberían estar de festa. Data como esa foi a escollida polos estados español e francés para afogar a rebelión anticolonialista do Rif e a unidade dirixida pola cabra tivo grande éxito na tarefa de liquidar guerrilleiros. Que menos que reivindicar tan glorioso pasado colonial para sobrancear, por se non houbera pouca esterqueira neofranquista, os méritos daquela ditadura primorriverista·de medio pelo (visto o que veu despois) que vingou ao xeito a afrenta descomunal padecida en Annual. Mágoa que a cousa non estea para grandes celebracións.

Guerra miserable onde as houbera, e reparen que todas elas son abondo desgrazadas, porque o de Marrocos foi unha traxicomedia en dous actos rematada co esperpento da entrega do Sáhara Occidental á monarquía alauí. Foi miserable porque estivo pragada de desatinos militares que custaron miles de vidas de soldados de quinta, case un terzo deles galegos, pero foi máis miserable porque nela besbellou o espírito xenocida dunha oficialidade autoproclamada africanista que campou ás anchas, anos despois, polos montes de Asturias e, pouco tempo máis andado, polos camiños e polas estradas de todo o Estado. É mágoa que os "noivos da morte", e os seus corifeos civís, non aproveiten para tirar do palleiro correaxes e uniformes porque nalgúns deles aínda haberá de se gardar o cheiro acedo do gas mostaza co que asasinaron a homes, mulleres e nenos. Foi entre 1923 e 1925, cando xa no Tratado de Versalles ficara escrito que non se poderían empregar gases tóxicos como armas de guerra. Pero o Tratado, asinado ao fin por experimentados colonialistas, só especificaba que tales instrumentos do terror non se deberían utilizar entre pobos civilizados; nada se falaba naquelas liñas de que non cumprise o seu uso para aniquilar a desfarrapados infieis. Nin para finiquitar a xitanos, xudeus, homosexuais, comunistas ou librepensadores.

A historia que hoxe se escrebe sobre aqueles tempos é aséptica: derrota do exército español en Annual, como consecuencia da imprevisión dalgúns oficiais túzaros (e unha crítica de esguello á figura de Afonso XIII) e grande trunfo en Alhucemas, a medias cos franceses, que salvou a ¿nosa? honra perdida. Os gases, como é lóxico, esparexéronse axiña; das cabezas cortadas, de rifeños, como símbolo de civilización só lembramos as que cortaron os outros, salvaxes, e nós...polo medio. Miles de mozos galegos, ás apalpadelas por un país de serras e cavorcos, defendendo bandeiras que case nin viran, como en Cuba, en Porto Rico ou en Filipinas, como man de obra inocente dunha pretensión colonial absurda e decadente. Moitos fuxiron antes que perder a dignidade, que aínda é peor que a propia vida, e marcharon ao dereito polo mar adiante camiño de América, polo camiño dos prófugos que xa abriran outros como eles moitos anos atrás. Pero os demais atravesaron o outro mar, moito máis pequeno, e ficaron asombrados ante un pobo que loitaba co pouco que tiña, e aterrados pola ollada magnética dun líder satanizado, Abd el-Krim. Dos máis de trinta mil mortos que causou a guerra do Rif ( de 1911 a 1927) nas tropas españolas, entre oito e dez mil eran rapaces do país, os que non deran comprado a outro como eles para substituílos naquela carnicería anunciada.

Pero tamén houbo outros galegos naquel inferno. Con nome e apelidos, con mando en praza e aspiracións totalitarias: Franco, Millán Astray... Deses, si ficou unha certa memoria. A dos vencedores. A daqueles que guiaron ata a morte os destinos dos "seus" soldados, a dos que xa comprenderan que todo era seu, porque estaban unxidos por un suposto deus vingador para salvar ao mundo da desorde. Por iso, fronte ao porto de Melilla, está ben á vista a única estatua de Franco que permanece nun espazo público. Tamén está un esperpento seudoartístico que homenaxea aos soldados de reemprazo como adiantados na ¡promoción turística da cidade!. Dos mozos galegos que morreron ou penaron por defender o que nin sabían, nin lembranza. Do propio Abd el-Krim non quedan nin os pousos, incómoda como é a súa figura para españois e marroquís. Ou si, porque algunha xente nova do Norte, do Rif, segue empeñada en reconstruír a vella nación amazigh, que non por acaso significa en bereber "home libre", e chanta a imaxe do seu antigo líder en canta mobilización convoca. ¡Quen sabe!