A Casa Museo de Manuel María en Outeiro de Rei

“Nesta casa eu nacín, amei, sufrín...
a súa memoria firme e perdurable,
¿qué lembranza conservará de min?”

Era dos que levan na fronte unha estrela e no bico un e outro cantar. Mais o fado - ó que temía - ben sinalado estaba no ceo e nos versos. E velaí que o día 7 de setembro diste 2013 inaugúrase en Outeiro de Rei a Casa-Museo de Manuel María. Acontece cando se cumpren nove anos do pasamento do escritor na Coruña, cidade na que reside ós derradeiros anos. Apertura na véspera dun día grande na Galiza, o que cristianiza vellos cultos á vida, o nacemento de Venus, numen que se fai Virxe María, celebrada nos santuarios da Franqueira, o Faro, Amil, os Miragres, a Hermida de Quiroga e tamén en Cospeito e moito máis alá, por onde compartiu Galiza a súa Historia, a Toscana, a Provenza, Borgoña, Aquitania…

Manuel María Fernández Teixeiro naceu nesa mesma casa de Outeiro de Rei da Terra Cha, foi a véspera da festividade do San Francisco de Asís do 1929. Tendo como irmáns a Xosé, Antón e o mais pequeno, Suso. Fillos de Xosé Fernández Núñez da “Casa de Hortas” en Outeiro e de Pastora Teixeiro Casanova, da “Casa de Vilanova”, no Conturiz de muíños e brétemas, filla de Consuelo “A Quiroguesa”, por proceder das terras do Sil, onde os seus foran administradores da Torre Penela. Velaí a xustificación do heterónimo Manuel Hortas Vilanova, homenaxe ás dúas casas de orixe.

Casa “construída con paciencia e sentidiño”, ben murada e lousada, feita a finais do XIX polos avós paternos, os de “Hortas”, Manuel e Antonia. Tras, á sombra e en contraste co cadrado imperante e coetáneo do caserón da Casa do Concello. O curral, como unha aperta de entrada, coa nogueira traída de Vilanova e plantada pola nai a carón da palleira. Muro con cancela, casa de postigo sempre aberto e cada primavera a dar paso ó aniñar das andoriñas. As xanelas do baixo e do sobrado...a lembranza das olladas de noutrora. Á dereita, tras franquear, está a cociña, con xanela ó curral, bilbaina no centro e ó seu redor o agarimo da quentura e a conversa. Algo sempre a ferver ou a asar, quizais pola Santa Isabel ou no Nadal, un ou dous capóns, lacóns pra empezar... o que ofrecer ós amigos aínda en visita inesperada.

A Casa de Hortas, espazo para ledicias e tristuras, entre elas a morte nun accidente de estrada de Suso, cando era un rapaz. “Aínda a súa lembranza ben querida/vai no meu corazón continuamente/ e ten forma de espiña e de ferida/”. Horas contadas polo tic-tac e as badaladas no “Cuarto do reloxio”, santuario de misterio, sempre coas xanelas entornadas, “onde so acontecía o extraordinario”, o agasallo ós amigos, o velorio das derradeiras despedidas. Espazos no sobrado, aberto ó Corredor... o cuarto dos pais, coa cama e o cobertor de tear, aparador e sobrios mobles de mestres carpinteiros chairegos, vixiado pola imaxe popular do S. Antoniño, tan na devoción da todos, as fotos e gastados espellos ; o balcón aberto á horta e ó devalar das Catro Estacións...

Atrás, no predio, ben murado, aquel poderoso cedro que trouxo do Pontedeume dos Tenreiro e plantou o avó, seguido da horta, coa avelaira, a claudieira, a maceira, a pereira, a cerdeira e o sacro loureiro. Árbores de primaveras floridas, fartos en froitos no verán, sombra e arrecendos. E como na vida mesma e por todas as causas murchos e mortos, pra finalmente, quizais ser lume e cavilares na lareira.

Aira, pozo, forno... casa competente, funcional ó xeito das da chaira, feita pro traballo. Con cortes para vacas, eguas, mesmo para un burro e cochos con matanza varias veces ó ano. Sabedora de xornaleiros e criados: a Visita, a Bernanrda, o Camposo, Anxela, Cobas, dispostos a acoller a conversa e as filosofías de Paderna, o barbeiro e influínte mestre do improvisado verso popular. ¿Como non?, de onde tamén saíu cura de tella e manteu, o tío Pepe, a quen “a familia seguía o seu dictado, /coma se fora oráculo sagrado/ e imperioso mandato apouvigante”/, párroco de San Froilán, construtor do Santuario da Milagrosa en Lugo, preceptor do mozo Manuel María, gustoso no currículo de ter sido “sobriño de crego en activo”, e de quen puido ser mesmo cardeal para morrer na humildade total. Por esa vía chegaron ás mans do rapaz os ecos literarios e musicais celebrados en Mondoñedo e no seu Seminario, as obras de Homero, de Horacio, de Virxílio, de Ovidio, o franciscanismo de Noriega Varela... Inquedanzas que desembocaron nos lucenses faladoiros literarios do Café Méndez Núñez, arredor de Fole, Pimentel, Iglesias Alvariño, a amizade con Novoneyra, con Grandio e tantos outros. Así se foi tramando un poeta ansioso de enxergar, da viaxe, coa orixinalidade de non perder a orixe. Vida e compromiso contado en tese doutoral polo profesor quirogués Camilo Gómez Torres “ Manuel María: poesía, actividade cultural e actividade linguística”, defendida na Coruña no 2000.

“Casa na que non houbo armas, nin cazadores, soamente labradores”, que recibiu a Anxel Fole, a Xavier Pousa, a Novoneyra, Blanco Amor, Díaz Castro, e ós máis novos creadores. Sabendo eles “que aquí naceu a chama que nunca se consume”.

Fora a onde fora e viñera de onde viñera, o Outeiro era a súa Ítaca de ida e volta, da necesaria carga vital. E polo camiño historias de eidos e predios. Así naceu o “Andando a Terra”, para contar o sempre medido cun sistema métrico persoal e intransferible, o da “tribo”: o regato do Cepelo que nace e morre no mesmo Outeiro, o río maiúsculo que atravesa a Cha e Galiza, o Miño...e a Casa, gobernada pola Nai, finada no 1991. Despois será o irmán Xosé, a súa muller Xosefa e os seus fillos, os continuadores da tradición e bonhomía.

Repetía “Somentes son unha colonia da miña amada casa petrucial”. De recital en conferencia, levado e traído polos amigos, Goianes, Raxo, Luis de Sober e sobre todo por Saleta cando se motorizou co seu “Corsa”, ou cando non polo “pequeno”, “o querido amigo, compañeiro e colega Lois Dieguez”, para inspección das fontes, dos lameiros, dos batuxos, do camposanto, dos muíños, do troio da Aguela no que abrolla o regato do Cepelo, as dúas Penas de Rodas, as dúas lagoas do Ollo, o rumor dos bidueiros, o escultor Victor Corral, Alfonso Blanco Torrado, Raul dos Vilares, Mini e Mero que, de sempre, comprenderon, ampararon, compartiron e espallaron a xenerosidade e grandeza do poeta e súa Terra. Recoñecemento da paisaxe e paisanaxe, permanente retorno ó “locus amoenus”, o colo patrio e matricial. A conversa cos irmans, Xosé e Antón, coas cuñadas Xosefa, Carmiña, atentas ós convidados. Onde viño, xamón e queixo nunca faltaron. Herdos transmitidos ós sobriños, Xosé Antón, María Paz, Manuel, que vían no tío como a un querido deus intemporal, barbado e saído da súa mesma casa. Eles, bos e xenerosos, sumándose, fixeron posible que a cantada Casa de Hortas perdure. Por alí , como dicía e vixía dende a perfección da Cha Cósmica, sendo lei de vida, mudan os personaxes, como o fluír pousón do Miño baixo as nubes tráxicas.. e a casa aberta ó humus”, ó humanismo, esencia do “genius loci” a manter.

Casa retratada en prosa e en versos que serven de guieiro. Defensa da orixe que está nos clásicos, en Rosalía, en Teixeira de Pascoaes, en Mistral, en Francis James, en Torga, en Arestí... ou en don Ramón de Trasalba. A casa como principio e fin, memoria, identidade intransferible, parte esencial da Patria. Poderosa estrutura e palabra que aguilloa e guía á Fundación Manuel María de Estudos Galegos, a Saleta, ó secretario da mesma, Alberte Ansede, á que non son alleos os herdeiros, o Museo Provincial de Lugo, a Universidade da Coruña ou a Academia Galega, coa misión de rehabilitar e revitalizar a Casa de Hortas como Casa-Museo Manuel María. Traballo guiado polos arquitectos Xan Casabella e Díaz Vietez, para acoller e transmitir lembranzas da casa, do paso por Monforte e a Coruña, dos amigos, das viaxes, os seus obxectos amados, transtornados agora, sen a súa man que soubo agarimalos... a biblioteca, a colección de navallas, de plumas, de reloxos, os agasallos das escolas e dos creadores... os cornos de vacaloura...un universo feito verso. Sabedores todos da teima radical do poeta, da resposta á pregunta que facía ó fado “¿qué porvir lle deparaba á casa, a súa xente?: “Coñezo o seu pasado. O seu presente/ e ignoro totalmente o seu futuro: ¿será desgraciado triste, escuro/ ou gozoso, feliz resplandecente?...o Solar dos Hortas non merece/ rematar convertido en pardiñeiro”. “...Gracias a ti, Saleta, compañeira,/ non ando no mundo desnortado”, concluía sempre.