Caxigueiro en San Martiño

Un exemplo de como son ignoradas ou desprezadas persoas e campos da nosa cultura que podían significar unha fonte importante de ingresos e presenza de Galiza noutros mundos

Unha visita á igrexa románica de San Martiño de Mondoñedo sen facer unha parada ante o estudo do escultor e artista Caxigueiro resultará incompleta. Estamos afeitos a ver monumentos e paisaxes ao estilo clásico, que é como dicir, ao xeito turístico: chegar, botar unha ollada, tapar os ouvidos ao que nos poidan explicar (lóxico en moitos casos, iso si), e fuxir. Importante é, na mala educación que recibimos, o monumento vello, a paisaxe como cromo, a rapidez do momento, o ver mil cousas no tempo máis curto posíbel, sen pararnos a pensar que arredor dese mundo hai outro que nolo pode completar e enriquecer e sen o cal non se tería producido o monumental. A xente do común, como diría Manuel María, pode contar historias máis interesantes que un estirado estudo científico: pode desenvolver unha lenda que lle dea saída a esa interpretación que non damos conseguido. E pode haber arredor do elemento que visitamos outros mundos artísticos actuais que non valoramos porque son de hoxe ou dun tempo máis recente, ou, simplemente, porque non nos soan.

Pasa isto en San Martiño. Mesmo fronte á impresionante igrexa románica na que hai pouco se descubriron unhas pinturas románicas impresionantes tamén, érguese, coidado e colorido, alegre e emotivo, un verdadeiro espazo cultural que chama como unha canción apaixonada ou unha luz súpeta que cega: unha casa que foi salón de baile, onde vive o artista; outra que contrasta un modelo de arquitectura actual limpa e práctica, e un xardín que definiría eu como aquel cadro sonado do Bosco, O Xardín das Delicias, pois este monumento ten sobre todo iso, creación, traballo, esforzo e moita paciencia. O resultado é un pequeno paraíso que imos pisar un tanto abraiados por ver ese mundo de ananos e xigantes, como poden ser a árbore que florece tan intensamente que ela mesma é a primavera, ou os felgos convertido en árbores enormes, ou as clases distintas de hortensias e arces que alongarán unha miga máis a nosa viva admiración.

O estudo de Caxigueiro é un pequeno e ben seleccionado mundo da súa creación. Arquitectonicamente ben estudado para ver a obra exposta desde fóra, sen entrar, e para que o artista traballe comodamente na intimidade necesaria, aínda que el é home aberto e sempre disposto a mostrar o seu traballo e a falar del. Non vai ser hoxe este artigo exposición sobre o seu mundo particularizado, senón visión panorámica do conxunto, do espazo e da súa importancia complementaria a San Martiño. Baste dicir que un fica a pensar profundamente despois de ver o interior e o que se ofrece aos nosos ollos: bodegóns orixinalísimos, mesmo en composición fotográfica, esa cerámica ferreña de imaxes repetidas, as instalacións de mundos que definen xeitos de vida nosos e que nos levan polas leiras e os traballos do noso agro dese xeito plástico, actual e ben simbolizado. O corazón xeado de Palestina, minúsculo entre os coios humanizados. As chocas repetidas en bosque de terra dura. Os arames en paralelo nos que axiña imaxinamos as andoriñas pousadas e a chiar. Campás ou cornos furados en ventaíñas como as chemineas da Capadocia. Auténticos murais formados por chapas como as taboíñas de escritura cuneiforme do antigo Ugarit, aló por Siria...

Bacelos. Libros con xanelas acaso para mirar dentro o seu contido e o seu futuro. Paisaxes queimadas, casas destruídas. Os títulos de Caxigueiro ofrecen lendas para interpretar realidades que queiman, sensibilidades perseguidas. Caxigueiro é unha parte importante do que hoxe, artisticamente, producimos en Galiza, e que nos ofreza o seu mundo á beira da pasada arquitectura que nos fixo universais e diferentes é un luxo que lle temos que agradecer con aplauso e aperta; e sobre todo, mostrándoo a quen pase por San Martiño como forma de entender o noso pasado e o noso presente, e chamando a xente de dentro e de fóra para que o coñeza tamén.

E aquí ben a lea. Ao artista comezaron a facerlle a vida imposíbel as institucións máis próximas a el. Desviando un regato que pasaba cabo da súa leira e xardín, os edificios comezaron a sufrir na cimentación e o xardín a secar. A broza alimentada até o perigo, da que ninguén se fai responsábel, rodea o seu espazo. Ah, se alguén bota alí unha cabicha ou hai un vidro esquecido baixo o sol ardente. Ah, esa estrada á que dá a vivenda que se amplía agora para afogar a esta e destruír unha parte do apreciado e suxestivo xardín. Dá a sensación que ao artista lle caeron todas as maldicións dos mal intencionados.

Como pode ser isto? É concebíbel que os representantes dunha institución, no canto de aproveitar esta creatividade que pode dar nome e cartos ao propio concello se dediquen a destruíla? A brutalidade e a barbarie son produto tamén da ignorancia e da pouca ou mínima valoración que se ten do propio, do autóctono. Se aquí vivise Seoane, ou Díaz Pardo, ou Laxeiro, ou Pérez Porto, estes fenómenos de gobernantes que sufrimos farían exactamente o mesmo.

Volve perder o país cartos e nome con representantes das institucións que seguen a pensar que a mellora do mesmo se fai exclusivamente a base da grava e formigón. Espero que a historia do ladrillo poida servir para borrar ideas vellas e mentalidades rudas. Ignorar a propia historia ou o que poden dar de si, mesmo no plano económico, os diversos campos da cultura galega, é síntoma xa do propio suicidio. Hai unha praxe ruda e vella nas distintas casas políticas de Galiza. Este xeito de pensar e actuar foi aumentando nos últimos anos e persoas que coidabamos cultas e sensíbeis, preparadas para a construción dun país propio e diferente, acabaron uníndose á teoría do practicismo dun xeito acelerado. Terá que marchar o Caxigueiro a un país onde o recoñezan e respecten? Cantas das nosas persoas significadas en calquera dos campos sociais vive fóra de Galiza? E por que? Por que non temos en acción un cine galego? Onde traballan os nosos maxistrais contacontos e humoristas? E os actores e actrices que se formaron sen axuda de ninguén? Todo o negativo para o desenvolvemento desta pequena nación acaba tendo a mesma raíz: o autodesprezo. Se polo menos aprendésemos..., aínda que para min chegaría con que fósemos, simplemente, humildes.

Aí é. Aí é.