Hai una chea de lugares na nosa Terra que gozan deste nome. En consecuencia ai un gran número de cidadáns que disfrutan do mesmo apelido de MOLDES, que recorreu o usual camiño de os topónimos pasar a ser denominacións das persoas.
O noso P. Sarmiento intentou una teoría de explicación para o MOLDES ao pé de Pontevedra, vexamos:
“ MOLDES. Nombre de muchos lugaritos de Galicia.Es de difícil origen. En los apeos de la hacienda que Samos tiene en Salnés, y en latín de 1104, se dice “MOLNES”. En Du Cange mora y morra significa pilar o columna structilis. Morro y morne en castellano significa alto, monte o teso. Si acaso de morne, molne y Moldes,como mojones de algún lugar. Modulus en Du Cange, molunus en latin, por mojón. Creo que de molon,molone, Molnes, Moldes,como término o mojón “
Para explicar a orixe diste nome, imos traer aquí as opinións de dous “vultos”da veciña cultura portuguesa. Dunha REVISTA LUSITANA do ano 1937 recollemos o que JOAQUIM DA SILVEIRA escribe :
“……Os topónimos acima referidos sao ecos longínquos da multisecular interpenetraçao e convívio de muçulmanos e cristaos na Península, ora pacíficos, ora violentos. Outro indicador de tal interpenetraçao ofrece o interesante topónimo MOLDES, que designa, entre outras, uma freguesía do conc. de AROUCA. Numerosos docs.dos séc. X e XI chamam-lhe, ora villa Mollites, Mollides, Molides ou Moldes, ora villa Riu Mollites ou de Mollides.
Em antigos escritos da Espanha, em latim, aparece o vocábulo comum “mollite”, plural “mollites”, para designar o que os escritores modernos do país vizinho chamam “muladís”, isto é ,“ os filhos de pai ou mai, ( ou de ambos os pais ) cristaos, que seguiam o credo mahometano ”, conforme se lê em um antiquíssimo breviario toledano………
………Os “móllites”, muladís, ou “islamitas novos” ( para empregar uma expressao paralela á de “ cristaos novos”…., constituiam, como é fácil de supor, uma clase muito numerosa nos tempos da Reconquista, tendo influido largamente na cultura hispano- arábica, embora sempre mal vistos pelos vélhos crentes de Mafoma.
É o seu nome que se vê estereotipado no referido topónimo MOLDES,… o que tudo debe proceder de povoamento ou colonizaçao antiga com individuos da dita clase, cativados nas lutas da Reconquista”.
Aínda dá, o autor, una chea de explicacións gramaticais, aínda que: “… Mas é-me difícil de explicar o paso MOLNES > MOLDES ” , sendo que é MOLNES, como lle aparece escrito o nome en moitos documentos entre os séculos XI a XII.
Nesa altura,para min, xa estaba todo claro, e non había dúbida ningunha da pertinencia da explicación do sabio portugués.
Pero botemos una ollada á mais recente opinión de A. de Almeida Fernandes, toponimista lusitano, que rebate a teoría anterior cos seguintes argumentos :
Moldes. …….Já em estudos anteriores procurei demostrar que “moldes” nao passa das evoluçoes do latin molinos, com - os > -es bastante vulgar e com recuo da tónica. Neste trabalho nao me interessa fazer a demonstraçao do equívoco, senao alinhar algunas das raçoes por que se considera que o é:
1º) O muladi nao era, como se quer, um renegado, um “ex-cristao ou um musulmano novo” ( senao o filho de árabe e de mulher nao árabe, um convertido ao cristianismo): mas admitamos aquilo.
2º) Como o topónimo Moldes é exclusivamente do Noroeste peninsular, o facto contrasta com a circunstância dele, no caso de tal etimologia e significado, ser de esperar no Sul -onde, porém nao ocurre, o que é singular para a tese impugnada.
3º) Seria muito estrano serem eles renegados cristaos onde a conhecida intransigência religiosa os nao toleraría, sendo que, quem se deslocava para ese Norte liberto, eran mais os moçárabes, chamándo-lhe patria.
4º) Com tal origen arábica, nao se compreende a fixaçao toponímica: esses renegados, por un lado nao se designariam de tal a si mesmos, vindo para entre os cristaos, e, por outro lado,nao seriam os cristaos a designa-los a eles visto que a palabra da designaçao era árabe, e nao é líquido que eles a conhecessem, para a aplicar.
5º) Todos os locais ou lugares de nome MOLDES , que oferecem no pasado formas como MOLNES, e mesmo MOLLES, eram-no de muinhos, pelo que o topónimo RIO DE MOLDES, que foi a expresao plena do topónimo, no nosso caso arouquense, é sinónimo de RIO DE MUINHOS.
Confirmam as Memorias Paroquiais de 1758: “…o rio de Moldes tem quarenta levadas, e sao duas de pisoes burel e trinta e oito levadas sao de muinhos, todos de moer boroa, porque sao de lavradores que só gastam boroa”.Esta cincunstância nao se encontra em tao larga escala em mais parte alguma, mas é comum a todos os casos: por tanto : MOLINOS > MÓLINES > MOLNES > MOLDES, com acento recuado.
Chegados aquí; nós só podemos deixar de lado as opinións do noso P. Sarmiento e de Joaquim da Silveria e aceitar de cheo a tese explicativa do prof. Almeida Fernandes, por tanto : dicir MOLDES, é o mesmo que dicir MUÍÑOS.
Abondando na súa explicación, aínda engadiríamos o dado que no MOLDES que nós coñecemos, ao pé do Carballiño, no concello de ABOBRÁS, hai uns muíños encol do río Arenteiro, tan monumentais, que o Sr. Chamoso Lamas, nativo do lugar,conseguiu arranxalos e protexelos e declaralos no seu dia como ben artístico e cultural do País.
Podería algún lector confirmar esta teoría, de ser MOLDES lugar de muíños, se é veciño dalgún lugar con este chamadeiro?
© Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas
Terra e Tempo (ISSN 1575-5517)
Avenida de Lugo, 219, 1º, 15703 • Santiago de Compostela • Galiza
981 57 02 65 – info#code#terraetempo#code#gal
A Fundación recibiu unha axuda da Deputación da Coruña na convocatoria de 2018 para a mellora da utilidade de páxina web.