• Artigos do colaborador
• Outros colaboradores
• Perfil do colaborador

• 
• 
• 
• 
• 

• 
• 
• 

20-12-2017

Unha chea de persoas do noso País, loce no seu apelido un nome relacionado con BUSTO

BUSTO,BUSTELO: Todo a lor da “pecuaria” e dos pegureiros

CÉSAR VARELA GARCÍA

Nun exhaustivo traballo asinado polos investigadores asturiaos J. Uría e C.Boves contabilizan na Galiza 59 lugares con toponimia relativa a BUSTO ; en Asturias notan 56 pontos coa mesma denominación e controlan en Portugal 36 lugares de referencia.

Perceben a abundancia deste nome só no N.O. peninsular, (nós diríamos no territorio da antiga GALLAECIA), e tratan de descubrir  a súa orixe etimolóxica.

Ainda que atopan diferentes teorías ao respeito, entenden que, duas son as mais fundamentadas:

1)    A que relaciona o nome de BUSTUM  con un suposto verbo latino “burere”, e 2) A que o relaciona co substantivo BOS = boi.
   
A primeira etimoloxía explícase polo costume que ven de lonxe no tempo,de obter pastos mediante a queima de mato.
A segunda supón unha a existencia na alta Idade Média dunha gandeiría moi desenvolvida que explicaría a frecuencia nos documentos de referencias a corráis, cabanas e rebaños de bois.  

Seguindo os pasos dos autores citados á cima, reseñan un artigo que no ano 1954  publica no Boletin de I.D.E.A. o investigador  J. Piel, no que chega á conclusión  de que, NON  debe relacionarse a abondosa toponimia de “bustum ” co verbo “burere”, senón con “bos”.  

A investigación dos asturiaos vai dirixida a : “demostrar que si bien algunos topónimos pueden ser relacionados con “bos”, no puede negarse la posibilidad de que para otros la base etimológica sea “combustum ”.
 
Claro que o único que autoriza o diccionario latino, é entender BUSTUM, ou ben como tumba ou monumento sepulcral , ou senón como imaxe ou busto de un morto.

O caso é que ningún deses significados lle acaece ao uso toponímico,  que é, claramente, de referencia pastoril.
Cómprelle explicar que do verbo URERE formáronse os compostos AMBURERE  e COMBURERE, o que os leva a supor a existencia de un verbo BURERE cuxo participio daría o BUSTUM dos nosos topónimos, relacionado coas queimas no mato.  

Recollen o dado de que foi Jovellanos quen primeiro suspeitou da relación entre os topónimos de BUSTO e o verbo “urere, queimar”.

Así se expresaba  o ilustrado asturiao : “…borrón y busto, derivados del verbo uro,que en lo antiguo debía ser buro,como se infiere de su compuesto comburo,de donde las voces castellanas comburente, combustión y combustible. Y de aquí BUSTO con la significación de cabaña de ganado en los montes, según la donación de Alfonso el Magno; y bustia, sitio de pasto para el ganado, por su proximidad al busto o cabaña……”  
Seguen apañando interesantísimos documentos onde aparece o nome de busto ao lado de montes, prados e pastos.
“ En un documento del año 905 se ennumeran e una montaña, próxima a Oviedo,nada menos que unos doce bustos, con sus nombres específicos, cifra que ya sorprendió a Viterbo y le hizo desechar la idea de que se tratase de otros tantos corrales inclinando se a creer  que se trataría de bouzas o haciendas de monte cerradas.”

Asi se expresaba Viterbo:

“Busto. I. Curral de bois ou vacas. Ha muitos documentos em Hespanha do seculo IX, que usam de busto neste sentido.No foral,…..  
Busto,II.Nas Asturias,Galliza e na provincia d’entre Douro e Minho desde o VIII seculo até o XII se tomou busto por tapada ou bouça. Sao innumeraveis os documentos que assim o persuadem,…….

No de 891 , se nomeia um pasmoso número déstes bustos, que nao é de crêr fossem outros tantos curraes, ou rebanhos de gado vaccum, mas sim bouças que sâo fazendas de monte, fechadas sobre si, e únicamente destinadas para a creaçâo de gados estrudes e lenhas. E porque as manadas de bois e vaccas ali se encerravam, se disseram bustos, pois faziam, e hoje mismo fazem o oficio de curraes.”
  O noso P. Sarmiento volta á idea de “bos” e expresao  así : “ Estos pastos o brañas , por ser por lo común , para el ganado vacuno, tienen otro nombre formado de “bos”, el buey. Y es el latin de la Edad Media “bustum”, y en castellano “busto”, y en gallego tomando a la gótica el plural “busta”, por singular “bouza”, mudada la -st- en -z-……”

Os investigadores astures,tiran a luz documentos  que fala de “ bustum vaccalem” e de”bustum ovile”, ou sexa que os había de vacas e de ovellas.

Analizan a evolución semántica da palabra que unas veces parece designar “lugar de pastos” e outra “rebaños ou greas”.
Ao fin parece que :” Es más general y decidido el uso de “busto” con la significación de pasto, tal como hemos comprobado con la documentación medieval , y en este caso la relación semántica con “(com)-bustum”parece más verosímil y segura.”

La significación originaria ,de lugar quemado, pasó a la más extendida de “pastos” y posteriormente por cambios semánticos de explicación fácil se aplicó al ganado y dejó amplio repertorio toponímico en las regiones donde son más frecuentes los pastos, es decir, en el N.O. peninsular.

  Nós,temos escoitado dos maiores que, nos tempos de fame, saía toda a aldea ao monte para facer unha “estibada”, que era unha roza equeima do mato para sementar centeo. Seica o primeiro ano daba boa colleita pero a terra xa estaba cansa para o segundo ano.

A pesares dos argumentos deste magnífico traballo, o camiño semántico desde “monte queimado” a “pastos ”, para chegar a “rebaño ou grea”que alí pacen, parécenos  longo demais.

O prof. A de Almeida Fernandes escolle unha orixe precéltica  a lor de “BUSTELO”:  
“……..A relaçao com a combustâo,pelo latim (cfr. combustum de comburere  “queimar”),compreende-se perfeitamente pela queima da vegetaçao, para fertilizaçao dos terrenos de pastagem com as cinzas resultantes: no entanto poderemos chegar a uma ideia igualmente admissível, embora totalmente oposta, como é a do precéltico “bust”, que significava humidade . Se esta raíz originou um homónimo no latim, entao a palavra nada tem com a combustao,seja esta qual for:…….. visto que o sentido pastoril ( o de pastagem, e nao de túmulo, de icineraçao ou sem esta ) é irrefragável.”

En canto a nós,preferimos enfiar coa idea do Viterbo de que “bouza” e “busto” deben ter a mesma orixe; tendo a ver con delimitación do terreno.

Partiríamos  así , da idea orixinaria de EN-VOLTA, de delimitar un pedazo de terra; no caso da “bouza”,  para aproveitamento de leñas e estrumes , e no caso de “busto”, para gardar o gando de todo tipo.

Sendo coherentes con esa liña de pensamento todo procedería das variación do verbo VOLVO.

VOLTIA > BOUZA  e ainda aventuramos un * VOLUSTUM > VOUSTO > BUSTO.

Como un tipo de participio semellante a  “gasto”, que convive con “gastado”, ou “comesto”, alternativa a “comido”.
Que do nome do recinto ou valado que rodea ao gando pase a designarse ao mesmo rebaño parécenos moito mais doado que remontarse á solución das queimas.

Ainda pensando nas queimas do mato para facer pastos, sería mais fácil tirar BUSTO  de  VOLU- USTUS (recinto queimado), para non ter  que inventar o verbo “burere”.  

Tamén serían mais explicábeis os lugares evoluidos a GUSTO, tais como GUSTOMEAO ou GUSTOVEDRO.
Sexa cal sexa a orixe etimolóxica , o que si, fica claro, á luz da documentación exposta,  a sua relación, non só cos bois, senón coas vacas e mesmo coas ovellas, ou sexa todo tipo de gando.

• 
• 
• 
• 
• 

• Valorar (5)
• 
• 
•